Tri vjet pasi Organizata Botërore e Shëndetësisë shpalli COVID-19 një pandemi më 11 mars 2020, vazhdojnë të shtrohen pyetje rreth origjinës së virusit që vrau miliona njerëz, goditi ekonomitë, mbylli kufijtë dhe njerëzit në shtëpi.

Virusi u zbulua për herë të parë në Wuhan, Kinë në fund të dhjetorit 2019 dhe u lidh shpejt me tregun me shumicë të ushqimeve të detit, Huanan.

Por ndërsa rastet filluan të rriteshin, autoritetet shëndetësore në Wuhan e “pastruan” tregun deri më 1 janar 2020.

Atje u hoqën nga tregu ato kafshë, që shumë shkencëtarë besojnë se ishin “ndërmjetës” për bartjen e virusit.

Informacioni kritik ka munguar që nga fillimi i hetimit dhe Kina ka refuzuar t’i japë OBSH-së dhe studiuesve të tjerë qasje të plotë në të dhënat e mbetura.

Dhe në vend të përgjigjeve janë “rrëfimet konkurruese”, shkruan Al Jazeera.

Në njërin skaj të spektrit, ekziston biologjia evolucionare, e cila mbështet një shpërthim natyror ose “zoonotik”.

Nga ana tjetër janë ata që besojnë se mund të ketë rrjedhur aksidentalisht nga Instituti i Virologjisë në Wuhan, i cili ndodhet më pak se një kilometër nga tregu dhe dihet se trajton patogjenë të rrezikshëm.

Për ta, prova bindëse qëndron në faktin se aksidente të ngjashme kanë ndodhur më parë në Tajvan, Kinë dhe Singapor.

Madje teoricienët e konspiracionit besojnë se COVID-19 mund të ketë qenë një armë biologjike, e lëshuar nga SHBA ose Kina në varësi të prirjeve të tyre politike.

Pra, çfarë dimë ne në të vërtetë dhe çfarë sugjeron shkenca se mund të jetë historia e origjinës së virusit?

Përgjigja e shkurtër: Shkencëtarët dhe ekspertët e tjerë duket se anojnë drejt besimit në një shkak natyror – se virusi me të vërtetë u përhap nga kafshët te njerëzit.

Por jotransparenca e Kinës ka çuar në një mungesë të provave nga periudha, e cila, nga ana tjetër, i ka penguar shkencëtarët të vijnë në një konkluzion dhe ka gjeneruar teori konspirative.

Përhapja natyrore ‘përgjigja më e mundshme’

Në maj të vitit 2021, një grup shkencëtarësh të shquar, duke përfshirë Michael Worobey, një biolog evolucionar në Universitetin e Arizonës dhe Jesse Bloom, një virolog dhe profesor në Qendrën e Kancerit Fred Hutchinson në Seattle, kërkuan studime të mëtejshme mbi origjinën e COVID-19.

Publikimi i tyre në revistën Science nuk hodhi poshtë një rrjedhje aksidentale në laborator si një shkak të mundshëm.

Megjithatë, që atëherë, shumë shkencëtarë, përfshirë Worobey, kanë rënë më fort në anën e shpjegimit të përhapjes natyrore, veçanërisht pas publikimit të dy studimeve të mëdha në korrik të vitit 2022.

Për shumë shkencëtarë si Angela Rasmussen, një virologe në Universitetin e Saskatchewan dhe bashkëautore e studimit të Worobey, një përhapje zoonotike është i vetmi përfundim që mund të bëhet tani.

Ekspertë të tjerë ranë dakord se një transferim zoonotik i virusit te njerëzit është shpjegimi më i mundshëm, por janë më të kujdesshëm për të përjashtuar çdo mundësi tjetër.

Rrjedhja e laboratorit “e mundshme”

Sidoqoftë, jo të gjithë, madje edhe midis shkencëtarëve, janë të bindur se një përhapje natyrore është domosdoshmërisht burimi më i mundshëm i virusit tek njerëzit, përcjell Telegrafi.

Bloom, një nga shkencëtarët që shkroi publikimin e majit të vitit 2021 në Science duke kërkuar më shumë hetim, i tha Al Jazeera me email se si një “incident i lidhur me kërkimin ashtu edhe një infeksion natyror mbeten të besueshme”.

Por mungesa e informacionit nga ditët e para të virusit do të thotë se nuk është e mundur të përcaktohet se cila është më e mundshme, tha ai.

E Richard Ebright, një biolog molekular dhe drejtor i Institutit të Mikrobiologjisë Waksman në Universitetin Rutgers në New Jersey, është “tërhequr” që nga fillimi i vitit 2020 kundër atyre që e quajnë teorinë e rrjedhjes së laboratorit “konspirative”.

Tani, ai i tha Al Jazeera-s, se ai dyshon se virusi doli nga tregu në Wuhan edhe më shumë se atëherë.

“Në tre vjet që nga ajo kohë, asnjë e dhënë e re shkencore nuk është bërë e disponueshme lidhur me këtë çështje”, citohet të ketë thënë ai. “Sidoqoftë, gjatë asaj kohe, shumë prova të reja rrethanore janë bërë të disponueshme mbi kërkimin e rritjes së virusit me rrezik të lartë që u krye në Institutin e Virologjisë Wuhan”.

Wuhan ishte laboratori i parë në Kinë i certifikuar për t’u marrë me patogjenët më të rrezikshëm në botë, duke përfshirë virusin vdekjeprurës Ebola. Laboratori është gjithashtu i njohur për kërkimet e tij mbi coronavirus-et që gjenden te lakuriqët e natës.

Dëshmitë e reja rrethanore treguan më patjetër një “përhapje të lidhur me kërkimin”, mendon Ebright.

Ndërkohë për shkencëtarët dhe agjencitë e inteligjencës që priren drejt një “rrjedhjeje laboratorike”, nuk ka asnjë provë apo sugjerim se do të kishte qenë diçka tjetër veçse një aksident.

Nuk ka teori të besueshme se ishte ose e qëllimshme ose një bioarmë.

Ndërsa për disa ekspertë, këto dallime midis shkencëtarëve mbi shkaqet e mundshme të COVID-19 ofrojnë në mënyrë ironike një shans për konsensus rreth nevojës për standarde më të mira sigurie si në laboratorët biologjikë ashtu edhe në tregjet si ai në Wuhan.

“Ka pasur shumë rrjedhje laboratorike në të kaluarën,… – është e rëndësishme të investohet në masa rreth parandalimit të pandemisë në përgjithësi nga të dyja palët”, vlerëson Thomas Bollyky, drejtor i Programit Global të Shëndetit në Këshilli për Marrëdhëniet me Jashtë.

Megjithatë, ai pranoi se kjo “do të kishte nevojë për bashkëpunim global dhe është e rëndësishme që ne të ndjekim këtë hetim në një mënyrë që përfundimisht do të çojë përpara këtë qëllim”.

Për momentin, ai synim duket gjithnjë e më i largët.

Shkenca vs gjeopolitika

Shumë shkencëtarë kanë argumentuar se është jetike të vazhdohet të hetohet se si virusi arriti dhe u përhap fillimisht midis njerëzve për të mësuar për përgatitjen për krizat e ardhshme të shëndetit publik.

Që nga vitet 2000, ka pasur përhapje të shumta zoonotike, duke përfshirë sindromën e rëndë akute të frymëmarrjes.

Gjithashtu kohët e fundit, disa shkencëtarë kanë paralajmëruar se transmetimi në dukje i pakontrolluar te gjitarët i gripit të shpendëve që shkatërron popullatat e shpendëve globalisht ishte një shkak për shqetësim edhe për njerëzit.

Ndërkohë këtë muaj, revista Nature raportoi se faza e dytë e një studimi të OBSH-së për origjinën e COVID-19 është “mbytur në heshtje”.

Si drejtori i përgjithshëm i OBSH-së, Tedros Ghebreyesus, ashtu edhe ekspertja që drejton përgjigjen ndaj COVID-19 të agjencisë, Maria Van Kerkhove, mohuan akuzën e Nature, me këtë të fundit që ia atribuan atë “një gabimi në raportim, i cili është me të vërtetë mjaft shqetësues sepse po shkakton disa tituj që janë e pasaktë”.

Por implikimet e këtij misteri të vazhdueshëm shtrihen shumë përtej Kinës, dhe kjo, për disa, e bën paqartësinë e Pekinit të papranueshme.

“Ne kurrë nuk mund ta dimë me siguri se çfarë e shkaktoi krizën më të madhe njerëzore të jetës sonë”, tha Lawrence Gostin, nga Universiteti Georgetown. “Në fund të fundit, ne kemi vuajtur si një botë”.

“Ne meritojmë përgjigje të qarta”.