Serbia është në vendin e 16-të në mesin e vendeve që kanë parë një rënie dramatike të lirisë në 10 vitet e fundit, me minus 18 gradë, midis Afganistanit dhe Mianmarit, por ende konsiderohet një vend pjesërisht i lirë, sipas raportit të fundit të organizatës. Freedom House në një botim special të quajtur “Shënimi i 50 viteve të luftës për demokraci”.

Nga rajoni, në listën e vendeve ku është shënuar një rënie dramatike e lirive në 10 vitet e fundit, Bosnja dhe Hercegovina është në vendin e 31-të me minus 10 pikë, mes Rusisë dhe Indisë.

“Serbia është një demokraci parlamentare me zgjedhje shumëpartiake, por Partia Progresive Serbe vazhdimisht ka gërryer të drejtat politike dhe liritë civile, ka ushtruar presion ndaj mediave të pavarura, opozitës politike dhe organizatave të shoqërisë civile”, thuhet në raport.

Freedom House raporton se gjatë vitit 2022, kanë ndodhur shkelje të shumta të lirisë së tubimit, duke përfshirë shtypjen e dhunshme të tubimeve dhe protestave të aktivistëve, nga agjencitë private të sigurisë dhe individë të maskuar që dyshohet se janë të lidhur me qeverinë. Presidenti Vuçiq anuloi mbajtjen e Europride në shtator në Beograd, për shkak të “kërcënimeve nga grupet e djathta”. Pavarësisht ndalimit, mijëra aktivistë LGBT morën pjesë në paradën joformale, thotë Freedom House.

Fushata zgjedhore u karakterizua nga paragjykime mediatike dhe akuza për keqpërdorim të burimeve publike. Presidenti Vuçiq u shfaq si kreu i shtetit dhe i partisë SNS, që nënkuptonte një prani të madhe mediatike dhe e bëri të paqartë se çfarë roli po vepronte. “Serbia ka shënuar një pikë më pak sepse kushtet mediatike kanë qenë të favorshme për partinë në pushtet, mbi të gjitha mediat e paanshme dhe keqpërdorimi i burimeve publike”, shkruan në raportin e Freedom House. Vëzhguesit raportuan parregullsi të shumta gjatë fushatës dhe vetë ditën e zgjedhjeve. OSBE dhe ODIHR deklaruan në raportin përfundimtar se mangësitë e shumta çuan në kushte të padrejta, të cilat favorizuan partitë në pushtet.

Freedom House thekson se gjatë fushatës liritë kryesore janë respektuar, por ka pasur përfaqësim joproporcional mediatik të partive pro-qeveritare në media, presion ndaj punonjësve të sektorit publik dhe minoriteteve, si dhe ndaj grupeve të cenueshme sociale, veçanërisht popullatës rome, për të votuar për Qeveria. Shtohet se listat e dyfishta të votuesve janë përdorur për të gjurmuar se si kanë votuar votuesit dhe se është raportuar edhe blerja e votave.

ODIHR ka vënë në dukje shqetësime të vazhdueshme për mungesën e autonomisë dhe efikasitetit në punën e REM, frikësimin e votuesve dhe transparencën e financimit të fushatës. “Organet e pavarura rregullatore, REM dhe Agjencia Kundër Korrupsionit janë jotransparente, ligjet, mekanizmat dhe rregulloret për financimin e fushatës dhe fakti që kandidatët përdorin fondet e tyre janë ose jo transparente ose inekzistente”, shtohet në raportin e Freedom House.

Rregullorja për financimin e fushatës nuk zbatohet, thekson Freedom House dhe shton se BIRN shkroi se si SNS organizoi mijëra donatorë për të tejkaluar kufijtë ligjorë për donacionet personale dhe për të fshehur burimin e vërtetë të financimit.

SNS përdor një sërë taktikash për të reduktuar shanset e opozitës në zgjedhje, si zgjedhja e kohës së zgjedhjeve, presioni mbi institucionet e pavarura shtetërore dhe mobilizimi i burimeve publike në fushatat qeveritare. SNS e ka zgjeruar ndikimin e saj mbi median nëpërmjet ndërmarrjeve shtetërore dhe një sërë mediash private që varen nga financimi shtetëror dhe përdorin ndikimin e tyre për të forcuar pozicionin e tyre dhe për të diskredituar rivalët. “Politikanët e opozitës janë gjithnjë e më shumë subjekt i ngacmimeve dhe dhunës në vitet e fundit”, thuhet në raport.

Freedom House thekson se fushata zgjedhore e SNS dyshohet se ka përdorur burime publike, të tilla si transporti publik për mbështetësit e tyre në tubime. Vëzhguesit vendas raportuan se ndërmarrjet shtetërore ishin nën presion për të mbështetur SNS-në. “Operativët e SNS-së gjithashtu frikësuan drejtpërdrejt votuesit, erdhën në shtëpitë e tyre dhe u bënin presion që të votonin për SNS-në”. Nga ana tjetër, Rusia akuzohet se po përpiqet të ndikojë në politikën serbe përmes mediave shtetërore dhe një pjesë të partive, mediave dhe organizatave joqeveritare pro-ruse”, thuhet në raport.

Kritikët e akuzojnë Vuçiqin për lidhje me krimin e organizuar dhe miqësi

Në raportin për Serbinë, thuhet se kritikët e Vuçiqit dhe SNS-së i akuzojnë ata për lidhje me krimin e organizuar dhe miqësi – kur vendet e punës u jepen vetëm bashkëpunëtorëve të presidentit dhe partisë në pushtet. Hetimet për korrupsion udhëhiqen nga disa prokurorë të cilët më së shpeshti fajësojnë policinë se nuk ka prova të mjaftueshme kundër ministrave, shkruan Freedom House.

Sipas kësaj organizate joqeveritare, janë të njohura raste të Nenad Popoviqit për privatizim të dyshimtë, ministrit të Financave Sinisha Malog për gjoja pastrim parash, ish-ministrit të Shëndetësisë Zlatibor Lonçar, i cili dyshohet se ka pasur lidhje me një grup të organizuar kriminal. Raporti i Fridom House përmend edhe rastin e sinjalizuesit Aleksandar Obradoviq, i cili vuri në dukje pjesëmarrjen e babait të ministrit Nebojsha Stefanoviq në tregtinë e armëve.

Qeveria është nën kritika për mungesën e transparencës kur bëhet fjalë për projektet e mëdha të infrastrukturës dhe për fshehtësinë e tenderëve publikë. “Për shembull, detajet e ndërtimit të Beogradit mbi ujë, i cili u financua nga shteti, nuk janë të disponueshme për publikun”, thuhet në raport.

Sipas vlerësimit të Freedom House, liritë e mediave cënohen nga kërcënimet, paditë apo akuzat penale kundër gazetarëve, pronësia e paqartë e mediave, presioni politik ndaj redaktorëve, presioni i drejtpërdrejtë ndaj gazetarëve dhe niveli i lartë i autocensurës. Shtohet se partitë në pushtet kanë një përfaqësim të madh mediatik në shërbimet publike. Në fund nuk u nda frekuenca e pestë kombëtare, për këtë arsye dy kanalet televizive që nuk morën licencë, N1 dhe Nova S, zhvilluan një protestë të përkohshme duke mbyllur programet e tyre.

Freedom House deklaron se disa transmetues dhe tabloidë në pronësi private marrin pjesë në fushata shpifëse kundër opozitës ose rivalëve të qeverisë. Gazetarët përballen me sulme fizike, shpifje, ngacmime online dhe inspektime tatimore. Organizatat joqeveritare të huaja dhe vendase në përgjithësi punojnë lirshëm, por ato që mbajnë qëndrim kritik ndaj qeverisë përballen me kërcënime dhe ngacmime, thuhet në raport.

Tifozët radikalë të djathtë dhe të dhunshëm që ngacmojnë pakicat etnike, komunitetin LGBT+ dhe kundërshtarë të tjerë mbeten shkak për shqetësim, sipas Freedom House. Shtohet se romët janë ende të diskriminuar sa i përket punësimit, strehimit dhe arsimimit. Komuniteti LGBT+ është objektiv i gjuhës së urrejtjes, kërcënimeve dhe dhunës fizike, dhe autorët rrallë ndëshkohen.