Në një analizë kushtuar krizës ekonomike që ka kapluar në përgjithësi globin, The New York Times shkruan se pasojat e shkaktuara nga pushtimi rus i Ukrainës dhe efektet e vazhdueshme të pandemisë kanë afektuar më së shumti Evropën, duke shkaktuar rritjen më të madhe të çmimeve të energjisë, disa nga normat më të larta të inflacionit dhe rrezikun më të madh të recesionit.

Pasojat e luftës po kërcënojnë Evropën, për çka ekziston frika se mund të bëhet kriza e tij më sfiduese ekonomike dhe financiare në dekada. Njerëzit më të varfër, të cilët shpenzojnë shumë më tepër nga të ardhurat e tyre totale për ushqim dhe energji, po goditen më rëndë. Sipas analistëve, po jetojmë katastrofën më të madhe të zhvillimit në histori, me më shumë njerëz që shtyhen më shpejt drejt varfërisë së tmerrshme sesa ka ndodhur më parë.

Ndërsa zhvillimi ekonomik po ngecë në mbarë botën, “në Evropë kjo është krejtësisht më serioze, meqë po shkon kah një përkeqësim më thelbësor”, tha Neil Shearing, ekonomist në Capital Economics. Të ardhurat reale dhe standardet e jetesës janë në rënie, shtoi ai.

“Evropa dhe Britania janë më së keqi”, thuhet tutje, transmeton Demokracia.com.

Disa vende, duke përfshirë Gjermaninë, ekonominë më të madhe të rajonit, krijuan një varësi prej dekadash nga energjia ruse. Rritja e tetëfishtë e çmimeve të gazit natyror që nga fillimi i luftës paraqet një kërcënim historik për fuqinë industriale të Evropës, standardet e jetesës dhe paqen dhe kohezionin social. Planet për mbylljen e fabrikave, ndërprerjet e vazhdueshme dhe racionionalizimin janë duke u hartuar në rast mungesash të mëdha këtë dimër.

Rreziku i rënies së të ardhurave, rritja e pabarazisë dhe rritja e tensioneve sociale mund të çojë “jo vetëm në një shoqëri të thyer, por në një botë të thyer”, tha Ian Goldin, profesor i globalizimit dhe i zhvillimit në Universitetin e Oksfordit.

“Ne nuk jemi përballur me diçka të tillë që nga vitet 1970 dhe nuk do të përfundojë së shpejti”, shtoi ai.

Normat më të larta të interesit, të cilat po përdoren në mënyrë agresive për të shtypur inflacionin, po zvogëlojnë shpenzimet konsumuese dhe rritjen në SHBA. Megjithatë, siç shkruan NYT, tregu amerikan i punës mbetet i fortë dhe ekonomia po ecën përpara.

Kina, një motor i fuqishëm i rritjes globale dhe një treg i madh për eksportet evropiane, si makina, makineri dhe ushqime po përballet me probleme po ashtu. Politika e Pekinit për të vazhduar të ngrijë të gjithë aktivitetin gjatë shpërthimeve të Covid-19 ka paralizuar në mënyrë të përsëritur pjesë të mëdha të ekonomisë dhe ka shtuar ndërprerjet e zinxhirit të furnizimit në mbarë botën. Vetëm në javët e fundit, dhjetëra qytete dhe më shumë se 300 milionë njerëz kanë qenë nën izolim të plotë ose të pjesshëm. Nxehtësia ekstreme dhe thatësira kanë penguar prodhimin e hidrocentraleve, duke detyruar mbylljet shtesë të fabrikave dhe ndërprerjet e vazhdueshme.

“Ekonomia globale padyshim po ngadalësohet”, tha Gregory Daco, krye-ekonomist në firmën globale të konsulencës EY-Parthenon, por “po ndodh me shpejtësi të ndryshme”, shkruan NYT, transmeton Demokracia.com.

Në pjesë të tjera të botës, vendet që janë në gjendje të furnizojnë materiale dhe mallra jetike – veçanërisht prodhuesit e energjisë në Lindjen e Mesme dhe në Afrikën e Veriut – po kanë fitime të papritura.

Edhe India dhe Indonezia po rriten me ritme të papritura të shpejta, ndërsa kërkesa e brendshme rritet dhe kompanitë shumëkombëshe kërkojnë të ndryshojnë zinxhirët e tyre të furnizimit. Vietnami, gjithashtu po përfiton pasi prodhuesit kalojnë operacionet në brigjet e tij.

Megjithatë, Kina, Eurozona dhe Shtetet e Bashkuara së bashku përbëjnë afërsisht dy të tretat e aktivitetit ekonomik të planetit dhe nëse të gjitha këto centrale të energjisë ngadalësohen, do të jetë e vështirë për çdo vend të mbetet i izoluar nga pasojat.

Njerëzit më të varfër, të cilët shpenzojnë shumë më tepër nga të ardhurat e tyre totale për ushqim dhe energji, po goditen më rëndë.

Në Evropë, ankthi për dhomat e ftohta të ditës, linjat e mbyllura të prodhimit dhe faturat e energjisë që do t’u sillen në kokë këtë dimër, u rrit këtë javë pasi Gazprom, kompania shtetërore ruse e energjisë, deklaroi se nuk do të rifillonte rrjedhën e gazit natyror përmes tubacionit të saj Nord Stream 1, derisa Evropa të hiqte sanksionet në lidhje me Ukrainën.

Çmimet mesatare ditore të energjisë elektrike në Evropën Perëndimore kanë arritur nivele rekord, sipas Rstad Energy, duke kaluar 600 euro për megavat-orë në Gjermani dhe 700 euro në Francë, me tarifa të orëve të pikut deri në 1500 euro.

Në Republikën Çeke, rreth 70,000 protestues të zemëruar, shumë prej të cilëve kanë lidhje me grupet e ekstremit të djathtë, u mblodhën në sheshin Wenceslas në Pragë fundjavën e kaluar për të demonstruar kundër rritjes së faturave të energjisë.

Qeveritë gjermane, franceze dhe finlandeze kanë ndërhyrë tashmë për të shpëtuar kompanitë vendase të energjisë nga falimentimi. Megjithatë, Uniper, e cila është e vendosur në Gjermani dhe një nga blerësit dhe furnizuesit më të mëdhenj të gazit natyror në Evropë, tha javën e kaluar se po humbte më shumë se 100 milionë euro në ditë për shkak të rritjes së çmimeve.

Komisioni Evropian, i cili ka caktuar një takim urgjent të Ministrave të Energjisë për të premten, po bën thirrje për një kufi mbi çmimet e shitjes me shumicë të gazit dhe një rishikim të mënyrës së çmimit të energjisë elektrike. Ditët e fundit, Gjermania, Suedia, Franca dhe Britania njoftuan të gjitha programe gjithëpërfshirëse të ndihmës miliarda dollarëshe për të lehtësuar ngarkesën mbi familjet dhe bizneset.

Kostoja e të gjitha këtyre masave do të ishte e madhe, në një kohë kur nivelet e borxhit të qeverive tashmë janë marramendëse. Shqetësimi për borxhin jashtëzakonisht të lartë e shtyu Fondin Monetar Ndërkombëtar të nxjerrë këtë javë një propozim për të reformuar kuadrin e Bashkimit Evropian për shpenzimet publike dhe deficitet e qeverisë.

Megjithatë, një realitet i pamëshirshëm dhe i palëkundur mbetet: mungesa e energjisë që vendet mund të përballojnë.

Me çmimet aktuale, thjesht nuk ka mjaftueshëm për të prodhuar çelik, lëndë druri, mikroçipe, qelq, pambuk, plastikë, kimikate dhe energji elektrike që shkojnë në prodhimin e ushqimit, ngrohjes së shtëpisë, dyerve të garazhit, tamponëve, biçikletave, gotave të verës dhe gjithçka tjetër që dëshirojnë konsumatorët.

Çmimet e mallrave filluan të rriten në vitin 2020 pasi vendet filluan të dilnin nga kufizimet pandemike, vuri në dukje Sven Smit, një partner i lartë në firmën konsulente McKinsey & Company. Vetëm në Shtetet e Bashkuara, konsumatorët, në fakt, blinin 1 trilion dollarë më shumë mallra sesa pritej, bazuar në modelet e shpenzimeve përpara se të godiste COVID-19.

Dhe ndryshimi i papritur i shpenzimeve për produkte si pllaka kuzhine dhe makina të reja, por jo shërbime, si ngrënie në restorante dhe argëtim, shtoi problemin sepse nevojitet më shumë energji dhe materiale për t’i bërë ato, shkruan The New York Times, transmeton Demokracia.com.

Ka një “zinxhir furnizimi të varfëruar”, tha Smit.

“Kjo është një krizë fizike dhe jo një krizë psikologjike”, e cila është e ndryshme nga ato që shumica e njerëzve mbajnë mend, shtoi ai.

Në të kaluarën, “kishe frikë nga diçka, ndaloje së shpenzuari dhe më pas ndiheshe më rehat dhe shpenzimet ktheheshin”, tha Smit, duke shtuar se “Kjo nuk është ajo që po ndodh tani. Për të zgjidhur këtë enigmë, duhet të rivendosim furnizimin”.

Kjo enigmë është e ndërlikuar nga nevoja për të prodhuar energji që jo vetëm është e disponueshme shpejt dhe e përballueshme, por gjithashtu nuk do të përkeqësojë ndryshimin katastrofik të klimës që tashmë rrezikon planetin. Arritja e këtij qëllimi do të marrë vite dhe jo muaj.

Në plan afatshkurtër, një kufizim në çmimet e energjisë mund t’u ofrojë lehtësim familjeve dhe bizneseve në vështirësi, por ekonomistët janë të shqetësuar se kufijtë e zbehin nxitjen për të reduktuar konsumin e energjisë – qëllimi kryesor në një botë me mungesa.

Bankat qendrore në Perëndim pritet të vazhdojnë të rrisin normat e interesit për ta bërë huamarrjen më të shtrenjtë dhe për të ulur inflacionin. Të enjten, Banka Qendrore Evropiane rriti normat e interesit me tre të katërtat e pikës, duke përputhur rritjen e saj më të madhe ndonjëherë. Rezerva Federale e SHBA-së ka të ngjarë të bëjë të njëjtën gjë kur të mblidhet këtë muaj. Banka e Anglisë ka mbajtur një qëndrim të ngjashëm.

Shqetësimi është se shtytja e fuqishme për të ulur çmimet do t’i zhysë ekonomitë në recesion. Vetëm normat më të larta të interesit nuk do të ulin çmimin e naftës dhe gazit, përveçse duke rrëzuar ekonomitë aq shumë sa që kërkesa të reduktohet rëndë. Shumë analistë tashmë po parashikojnë një recesion në Gjermani, Itali dhe pjesën tjetër të eurozonës përpara fundit të vitit. Për vendet e varfra dhe ato në zhvillim, normat më të larta të interesit do të thotë më shumë borxh dhe më pak para për të shpenzuar për më të cenuarit.

“Mendoj se po jetojmë katastrofën më të madhe të zhvillimit në histori, me më shumë njerëz që shtyhen më shpejt drejt varfërisë së tmerrshme sesa ka ndodhur më parë”, tha Goldin, profesor i Oksfordit. “Është një kohë veçanërisht e rrezikshme për ekonominë botërore”. /Demokracia.com/