Që nga shkurti i vitit 2022 armët në Ukrainë kanë mbërritur me një ritëm të jashtëzakonshëm.

Por siç ndodh çdo herë në një situatë lufte, bashkë më armët vjen edhe rreziku i trafikimit të tyre.

Për këtë Iniciativa Globale kundër Krimit të Organizuar Transnacional, GI-TOC, thekson se ka pasur prova të armëve që “rrjedhin” jashtë Ukrainës.

Hulumtimi në terren i GI-TOC në disa vende evropiane ka zbuluar se çmimet për armët në tregun e zi janë të larta për shkak të kërkesës nga lufta në Ukrainë.

Në mars 2022, Europol raportoi se aktualisht Ballkani Perëndimor – jo Ukraina – është pika kryesore e hyrjes për armët e zjarrit të kontrabanduara në BE.

Shembujt e fundit vendosin një precedent, duke përfshirë Afganistanin dhe Libinë, ndërsa periudha e pasluftës në Ballkanin Perëndimor jep gjithashtu një paralajmërim të ashpër.

Në vitet 1990, pas luftërave që shënuan shpërbërjen e Jugosllavisë, armët vërshuan në rajon dhe gjetën rrugën e tyre në duart e terroristëve dhe grupeve kriminale në Evropë dhe kryengritësve në pjesë të largëta të botës.

Edhe sot, në vende si Suedia, armët dhe granatat nga ish-Jugosllavia përdoren nga grupet kriminale.

Tashmë ka simptoma të bollëkut të armëve në Ukrainë.

Kur armët fillojnë të rrjedhin jashtë zonës së luftës, ekziston një rrezik real që disa nga ato armë zjarri të lëvizin përgjatë rrugës ekzistuese ballkanike.

Portet e Detit të Zi si Varna (Bullgari) dhe Konstancë (Rumani) do të ishin pika të dukshme daljeje, si dhe Polonia, Sllovakia, Moldavia, Hungaria dhe portet e Adriatikut në Kroaci dhe Slloveni.

Ballkani Perëndimor mund të jetë gjithashtu një rrugë tërheqëse për armët që shkojnë në jug dhe në perëndim.

Rruga ballkanike dhe grupet e organizuara kriminale nga Evropa Juglindore janë të njohura për aktivitete, të tilla si kontrabanda e njerëzve, drogës dhe armëve të zjarrit.

Infrastruktura dhe rrjetet e nevojshme për një rritje të trafikut të armëve të zjarrit, sapo të vijë paqja, tashmë janë vendosur.

Për më tepër, korrupsioni, rrjetet e mirëorganizuara kriminale (duke përfshirë disa me lidhje me grupet kriminale në Ukrainë) dhe disponueshmëria e armëve të zjarrit e bëjnë Evropën Juglindore një rajon me rrezik të lartë për kontrabandën e armëve nga Ukraina.

Për shembull, në një operacion të prillit 2023 të koordinuar nga Europoli dhe i udhëhequr nga Bullgaria dhe Rumania, policia në të gjithë rajonin arrestoi 22 trafikantë armësh zjarri, duke përfshirë disa nga Evropa Juglindore.

Ata sekuestruan 1 mijë e 621 armë dhe 24 mijë e 735 fishekë, si dhe 276 kilogramë dinamit, 299 detonatorë dhe mbi 21 kilogramë barut.

Raporti thekson se nuk do të ketë mungesë të armëve në tregun e zi pasi të përfundojë lufta në Ukrainë.

Kjo sepse, një lubrifikant kyç për trafikun e armëve është korrupsioni, veçanërisht midis aktorëve shtetërorë (si ata të përfshirë në prokurimin ose lëshimin e licencave të eksportit) dhe prodhuesve të armëve.

Në disa vende të Ballkanit Perëndimor, licencat e eksportit janë bërë një mall më vete, duke lejuar konsorciumet të eksportojnë në zonat e konfliktit, duke anashkaluar barrierat ligjore ndërkombëtare dhe duke shmangur kontrollin politik të çdo lloji.

Për shembull, në vitin 2010 rreth 30 mijë pushkë sulmi vetëngarkuese bullgare u raportuan se kishin hyrë në forcat e armatosura libiane, jemenase dhe sudaneze, të ndihmuara nga investitorë të huaj.

Në vitin 2013, “New York Times” botoi një histori se si një blerje e madhe e armëve të këmbësorisë nga Kroacia u dërgua te luftëtarët antiqeveritar në Siri.

Veç kësaj, armët nga Serbia dyshohet se janë gjetur në Jemen.

Disa raporte hetimore të OKB-së kanë zbuluar se si armë të vogla dhe të lehta u dërguan në Siri nga Bosnja dhe Hercegovina, Bullgaria, Kroacia, Mali i Zi dhe Serbia, mes vendeve të tjera.

Është e vështirë të spekulohet se ku mund të shkojnë armët e kontrabanduara përmes rrugës ballkanike, por historia dhe përvoja sugjerojnë katër rrugë të mundshme.

Në raport thuhet se së pari, sasi të vogla por të fuqishme armësh mund të mbahen nga grupet kriminale në rajon që mbledhin armë për përdorimin e tyre ose si simbole statusi.

Kriminelët e nivelit të lartë priren të lakmojnë armët më moderne dhe jo vetëm kallashnikovët.

Ajo që është shqetësuese në kontekstin aktual është numri i armëve moderne nga vendet e NATO-s që rrjedhin në Ukrainë, gjë që mund të nxisë një garë armësh midis grupeve kriminale nëse këto armë rrjedhin nga rajoni dhe në tregun e zi.

Hulumtimi GI-TOC tashmë po mbledh disa prova të kësaj tendence.

Sipas saj, grupet kriminale nga Ballkani Perëndimor me tentakula të gjata në mbarë botën mund të shkëmbejnë drogën me armë ose të përdorin armë për të mbajtur ose për të fituar kontrollin mbi tregjet fitimprurëse të drogës.

Kjo mund të çojë në një rritje të dhunës në rajonet ku grupet kriminale nga Ballkani janë aktive, duke përfshirë BE-në.

Së dyti, armët dhe municionet mund të kalojnë tranzit në rajon duke shkuar drejt zonave të luftës në pjesë të tjera të botës.

Siç u përmend, disa vende në Ballkan kanë një histori në arritjen e marrëveshjeve të tilla.

Portet e Detit të Zi dhe të Adriatikut janë qendra të mundshme trafikimi.

Danubi mund të jetë gjithashtu një kanal.

Përveç pushkëve të sulmit dhe pistoletave, do të jetë e rëndësishme të ruhet nga eksporti i raketave tokë-ajër, raketave të drejtuara antitank dhe dronëve.

Një mundësi e tretë është që armët nga Ukraina mund të bien në duart e terroristëve ose paraushtarakëve, në këtë rast, Ballkani mund të jetë edhe një rajon tranziti dhe destinacioni.

Së fundi, ekziston mundësia që armët të grumbullohen në Ukrainë ose në vendet fqinje për përdorim në të ardhmen.

Pas luftës në Jugosllavi, pati një vonesë para se armët nga rajoni të fillonin të shfaqen në zonat e luftës në mbarë botën.

Këtë herë, disponueshmëria e internetit dhe mediave sociale mund të shkurtojë vonesën kohore.

Në të kaluarën janë ndërmarrë disa nisma për të rritur kontrollin mbi armët e vogla dhe të lehta në Ballkan.

Këto duhet të rriten për t’u mbrojtur kundër një përhapjeje të mundshme të trafikut të armëve nga Ukraina pas luftës.

Kështu GI-TOC sugjeron që të ndërmerren hapa për të rritur sigurinë e kufijve dhe porteve, ndoshta me mbështetjen e vendeve të BE-së nga Frontex.

Në fund të fundit, shtetet e BE-së kanë një interes vetjak për të siguruar që ato të mos përmbyten nga armët nga fushat e betejës së Ukrainës.