Rezultatet, të marra veçmas dhe së bashku, do të ndihmojnë në përcaktimin se kush kontrollon dhe drejton bota e shekullit të XXI-të.

Duke hedhur shortin në këtë “Super Bowl” shumëkombësh, shumëpartiak, demokratik, janë disa nga shtetet më të fuqishme dhe më të pasura (SHBA, India, MB), disa nga më të dobëtit (Sudani i Jugut), më despotikët (Rusia, Irani) dhe më të stresuarit (Tajvan, Ukrainë).

Disa zgjedhje do të jenë të hapura, të lira dhe të ndershme. Disa të tjera, shumë më pak. Disa nuk do të jenë fare të lira!

Në mënyrë paradoksale, kjo festë e paprecedentë e votimit vjen në një moment kur format klasike të demokracisë liberale janë nën sulm ekzistencial nga autoritarët dhe diktatorët si Xi Jinping i Kinës dhe Vladimir Putin i Rusisë, partitë e ekstremit të djathtë nacionalist-populist si Fidesz në Hungari dhe ushtria puçiste dhe militantët islamikë nga Venezuela në Çad.

Liria globale ra për të 17-in vit radhazi, Freedom House, mbikëqyrësi i pavarur me bazë në SHBA, përfundoi në raportin e tij të vitit 2023: “Lufta e agresionit të Moskës çoi në mizori shkatërruese të të drejtave të njeriut në Ukrainë. Grushtet e shtetit dhe përpjekjet e tjera për të minuar qeverinë përfaqësuese destabilizuan Burkina Fason, Tunizinë, Perunë dhe Brazilin… Represioni i vazhdueshëm vazhdoi të pakësojë liritë themelore në Guine dhe të kufizojë ato në Turqi, Myanmar dhe Tajlandë, ndër të tjera.”

Megjithatë, raporti tha se ndërsa 35 vende pësuan rënie në të drejtat politike dhe liritë civile, 34 panë përfitime të përgjithshme. Autokratët nuk ishin as të pagabueshëm dhe as të pamposhtur: “Efektet e korrupsionit dhe përqendrimi në kontrollin politik në kurriz të kompetencës ekspozuan kufijtë e modeleve autoritare të ofruara nga Pekini, Moska, Karakasi apo Teherani”.

Parimi i fjalës së lirë, thelbësor për funksionimin e plotë të demokracisë, është gjithashtu nën sulm, argumentoi aktivisti i të drejtave Jacob Mchangama në revistën Foreign Policy.

“Edhe demokracitë e hapura kanë vendosur masa kufizuese për të luftuar një sërë kërcënimesh, duke përfshirë gjuhën e urrejtjes, dezinformimin, ekstremizmin dhe shqetësimet publike,” shkroi ai, duke përmendur rritjen e rregullores online të BE-së dhe frenimin e protestave pro-palestineze.

Ndikimet gjeopolitike dhe ekonomike të kaq shumë betejave të kutive të votimit, që ndodhin pak a shumë në të njëjtën kohë, mund të kombinohen për të destabilizuar më tej një botë të paqëndrueshme – për mirë apo për keq.

Do të ishte frymëzuese, për shembull, nëse votuesit do të dëbonin konservatorët klerikalë mizogjenë të Iranit në zgjedhjet parlamentare të marsit. Por zgjidhja ka ardhur. Më shumë se 25% e kandidatëve të opozitës janë skualifikuar tashmë.

Shumë iranianë pritet të bojkotojnë votimin. Kjo është ajo që ndodhi javën e kaluar në Egjipt, ku ish-udhëheqësi i grushtit të shtetit, Abdel Fattah al-Sisi, e ndaloi kundërshtarin e tij të vetëm të besueshëm të qëndronte kundër tij për presidencën.

Po kështu, zgjedhjet e rrepta të këtij muaji “vetëm për patriotë” në Hong Kong i lanë votuesit të pyesin pse të shqetësohen? Pjesëmarrja ishte 27%, krahasuar me 71% përpara se Kina të bënte një proces të pakuptimtë.

Megjithatë, titulli i zgjedhjeve më false të vitit 2024 duhet t’i shkojë Rusisë, me Bjellorusinë një e dyta e mundshme.

Putini ka burgosur, internuar ose eliminuar rivalët; oferta e tij për një mandat të pestë presidencial do të jetë më shumë kurorëzimi perandorak sesa garë. Vlerësimi i miratimit të tij personal mbetet i lartë pas gati 25 vitesh në krye, sepse shumë rusë nuk njohin asnjë lider tjetër. Serfët u emancipuan nga Car Aleksandri II në 1861. Car Putin I po e kthen procesin.

Thënë kështu, disa zgjedhje mund të prodhojnë kthesa të vërteta. Pakistani i paparashikueshëm dhe i paqëndrueshëm dhe Bangladeshi shkojnë të dyja në kutitë e votimit në vitin 2024.

Dhe zgjedhjet e përgjithshme të kësaj pranvere në Indi, demokracia më e populluar në botë, nuk janë përfundime të parapara. Shpresat e kryeministrit Narendra Modi për një mandat të tretë mund të zhgënjehen nga një koalicion i ri opozitar prej 28 partish i quajtur INDI – Aleanca Kombëtare e Zhvillimit Gjithëpërfshirëse Indiane.

Partia nacionaliste hindu e Modit Bharatiya Janata dominon në Indinë veriore dhe qendrore, ndërsa vetë Modi shihet si një superstar elektoral, ndryshe nga Rahul Gandhi, kreu i partisë opozitare të Kongresit.

Megjithatë, tendencat e tij jo tërheqëse, autokratike, të reflektuara në frenimin e gazetarisë së pavarur, vdekjet misterioze të kundërshtarëve jashtë vendit dhe goditjen brutale të ushtrisë në Kashmir, do të ngrenë dyshime për drejtësinë e sondazhit.

Një humbje e papritur e Modi mund të ketë pasoja strategjike, duke dëmtuar përpjekjet e SHBA-së për të tërhequr Indinë si një aleate dhe kundërpeshë të Kinës.

Zgjedhjet e muajit të ardhshëm në Tajvanin vetëqeverisës, të cilin Kina e konsideron si një provincë të saj përtej bregut, do të ofrojnë një demonstrim të vlefshëm se sa shumë vlerësohet demokracia – kur një populli të vendosur i lejohet një zgjedhje reale mes presioneve të ashpra të jashtme.

Nëse Partia Demokratike Progresive pro-pavarësisë e Taipeit fiton përsëri, një Pekin i zemëruar mund të shkojë përtej kërcënimeve të zakonshme ushtarake. Kjo nga ana tjetër mund të tërheqë shpejt SHBA-të dhe aleatët rajonalë.

Një tjetër perspektivë sizmike, për sa i përket tërmeteve të mundshme politike, janë zgjedhjet e përgjithshme të Afrikës së Jugut. Për herë të parë që kur Nelson Mandela eci drejt lirisë dhe epoka e aparteidit përfundoi 30 vjet më parë në 1994, ANC mund të humbasë shumicën e saj të përgjithshme, nën ndikimin e sfiduesve të tillë si Aleanca Demokratike.

Gjasat janë që ANC, në koalicion të mundshëm me Luftëtarët e Lirisë Ekonomike të majtë, do të ngjitet në pushtet. Por partia duket se do të ndëshkohet nga votuesit për vite të tëra korrupsioni të paturpshëm, skandale lidershipi, nivele të larta krimi dhe papunësie dhe paaftësia e saj, fjalë për fjalë, për të mbajtur dritat ndezur – ndërprerjet ditore të energjisë deri në gjashtë orë janë bërë rutinë. Një pjesëmarrje e ulët mund të vulosë fatin e ANC.

Zhgënjimi me demokracinë është një çështje shumë e diskutuar në të gjithë Afrikën, kontinentin me rritjen më të shpejtë në botë – siç është edhe gjetkë.

Comfort Ero dhe Murithi Mutiga të Grupit Ndërkombëtar të Krizave vunë në dukje këtë muaj se shtatë liderë afrikanë u rrëzuan nga ushtritë e tyre midis gushtit 2020 dhe nëntorit 2023.

Këto ishin ndër 13 grushtet e suksesshme në Afrikë që nga viti 2000, kryesisht në një “rrip jostabiliteti” që shtrihej nga Nigeri në Sudan. Jo të gjithë liderët e rrëzuar u zgjodhën nga populli.

Ndërsa të gjitha grushtet e shtetit janë në thelb antidemokratike në natyrë, ato kanë shkaqe të shumta.

Këto përfshijnë abuzimin e pushtetit, problemet ekonomike, korrupsionin, kryengritjet islamike, zgjedhjet e manipuluara dhe rivalitetet personale. Por është e qartë se, larg nga të qenit të padëshiruara, disa grusht shteti të fundit, si ai në Mali në vitin 2021, gëzonin mbështetje të konsiderueshme publike.

Ndryshimi i dhunshëm i regjimit ishte më mirë, me sa duket, se mos ndryshimi fare i regjimit.

Shumica e afrikanëve “kanë ende besim në demokraci [gjithsesi] ata kanë qenë të dëshpëruar për të hequr qafe regjimet që pretendojnë të jenë demokratike, por shpesh nuk arrijnë të përmbushin premtimet më themelore të demokracisë”, shkruan Ero dhe Mutiga.

Ky përfundim sigurisht që ka rëndësi universale. Ndërkohë, shfaqja e demokracisë vazhdon. Algjeria, Tunizia, Gana, Ruanda, Namibia, Mozambiku, Senegali, Togo dhe Sudani i Jugut janë ndër vendet afrikane që mbajnë zgjedhjet në 2024.

Luftërat dhe konfliktet dukshëm pengojnë aftësinë për të drejtuar dhe mbajtur qeverisjen demokratike. Ukraina, për shembull, duhet të ketë zgjedhje presidenciale deri në pranverë.

Mandati pesë-vjeçar i Volodymyr Zelenskiy ka përfunduar. Megjithatë, megjithëse, sipas ligjit ushtarak, zgjedhjet pezullohen, një votim që vepron si një valvul sigurie për të çliruar tensionet e brendshme dhe pakënaqësitë popullore do të ishte një ushtrim i vlefshëm – edhe nëse Putini do të përpiqej ta bombardonte. Do të tregonte se demokracia refuzon të vritet.

Izraeli së shpejti mund të gjendet në një situatë të ngjashme nëse, siç shpreson dhe pret kryeministri Benjamin Netanyahu, lufta në Gaza vazhdon edhe vitin e ardhshëm.

Sondazhet sugjerojnë se izraelitët, ndoshta shumica, duan të rrëzojnë koalicionin e djathtë të Netanyahut, të cilin ata e fajësojnë për dështimin për të parandaluar sulmet e 7 tetorit. Asnjë zgjedhje nuk është planifikuar, por lufta ose pa luftë, presioni i bazës për të mbajtur një ka të ngjarë të rritet.

Sondazhet tregojnë se pakënaqësia me funksionimin e sotëm të demokracisë është një ndjenjë e zakonshme në të gjithë kombet e perëndimit – që do të thotë, kryesisht, SHBA dhe Evropë – edhe pse ata e shohin veten si vendlindjen e demokracisë. Ashtu si në Afrikë, vetë demokracia nuk është problemi.

Është mënyra se si zbatohet dhe praktikohet. Një sondazh i fundit i Ipsos në vendet perëndimore gjeti një besim të përhapur se sistemet aktuale demokratike favorizojnë të pasurit dhe të fuqishmit dhe injorojnë të gjithë të tjerët.

Rreth shtatë në 10 amerikanë thanë se gjendja e demokracisë kishte rënë në vitet e fundit, ndërsa 73% në Francë ishin dakord.

Më shumë se gjashtë në 10 njerëz në Mbretërinë e Bashkuar besonin se demokracia po funksiononte më pak mirë se pesë vjet më parë, sipas sondazhit.

Të anketuarit në të gjitha vendet, përveç njërit prej vendeve të anketuara, të cilat përfshinin gjithashtu Kroacinë, Italinë, Poloninë dhe Suedinë, ranë dakord se duhej “ndryshim rrënjësor”.

Ndryshuar ose jo, Evropa do të shohë zgjedhjet në 2024 në Austri, Belgjikë, Kroaci dhe Finlandë, si dhe për Parlamentin Evropian në qershor.

Frika e përhapur është se ato do të prodhojnë më shumë përparime nga partitë nacionaliste-populiste, anti-migrante, ksenofobike të së djathtës ekstreme, duke u krahasuar me ato që janë parë kohët e fundit në Itali, Holandë dhe Sllovaki.

Në Britani, problemi është paksa i ndryshëm. Pavarësisht se krenohet me një traditë të gjatë demokratike, Britania ka duruar dy kryeministra të pazgjedhur konservatorë në pak më shumë se një vit.

Çuditërisht, nuk është e sigurt që zgjedhjet e ardhshme të përgjithshme në Mbretërinë e Bashkuar do të mbahen në vitin 2024.

Zgjedhjet presidenciale të Meksikës në qershor me siguri do të bien në sy kur, duke thyer tavanet e xhamit, dy kandidate gra do të konkurrojnë për postin e lartë. Por nga fundi i vitit, të gjithë sytë do të kthehen nga SHBA, përballja presidenciale e së cilës mes dy pleqve, e përshkruar si më e rëndësishmja e kohëve moderne, do të mbahet në nëntor.

Presidenti Joe Biden e ndan botën në mënyrë të vrazhdë në kampe rivale demokratike dhe autokratike. Ai thotë se kjo është lufta përcaktuese e epokës. Pra, nëse ai nuk arrin të mposht kundërshtarin e tij të mundshëm republikan, Donald Trump – një njeri që thotë se nuk do të veprojë si diktator nëse zgjidhet, por duket se nuk mund të presë ta bëjë këtë – atëherë shumë në mbarë botën, duke filluar nga Putini dhe Xi, mund të konkludojnë se është te gjitha me demokracine.

Një fitore e Trumpit – dhe tragjedia kaotike e hakmarrjes së stilit Jakobe që pason, që do të shkaktojë në mënyrë të pashmangshme – mund të përmbysin përgjithmonë rendin ndërkombëtar, duke prishur ekuilibrin drejt autoritarizmit dhe diktaturës.

Nëse SHBA-të, “qyteti mbi një kodër”, pushojnë së luftuari për të, demokracia me siguri do të thahet dhe do të vdesë.