“Pata kënaqësinë të regjistroj këtë zog klasik madhështor sot në Aeroportin e Beogradit!”, shkroi ai në anglisht.

Me numrin serik 272, avioni i përket Forcave Ajrore Izraelite, duke shërbyer një rol të dyfishtë si një tanker ajror dhe një avion transporti. Pas disa orësh pushim, u ngrit në fluturim në orën 6:04 pasdite, nën një qiell dimëror të pikturuar rozë nga perëndimi i diellit. Është e pamundur që ai të ishte bosh.

Informacioni i marrë nga një portal që mbledh të dhëna biznesi serbe tregon se në shkurt tregtari kryesor shtetëror i armëve i Serbisë, Yugoimport-SDPR, eksportoi armë me vlerë 510 mijë euro në Izrael.

Tre orë më vonë, sipas të dhënave të gjurmimit të fluturimeve me burim të hapur, Boeing-u me 4 motorë mbërriti në bazën ajrore Nevatim, pak jashtë qytetit të Be’er Sheva në jug të Izraelit.

Sipas një hetimi të përbashkët nga Rrjeti Ballkanik i Raportimit Investigativ (BIRN) dhe Haaretz, fluturimi i 5 shkurtit ishte një nga gjashtë që përkojnë me shitjet e armëve serbe në Izrael që nga tetori 2023, kur grupi militant Hamas vrau 1 mijë e 175 njerëz dhe mori 255 pengje në një sulm të paprecedentë në Izrael. Të paktën 36 mijë palestinezë janë vrarë në përgjigjen ushtarake të Izraelit në Gaza, sipas ministrisë së shëndetësisë të drejtuar nga Hamas.

Por nëse fluturimi i shkurtit i solli Serbisë gjysmë milioni euro, dy fluturime në mars përkonin me një marrëveshje armësh me vlerë 14 milionë euro, ndërsa Beogradi injoroi thirrjet e shumta – përfshirë një më 23 shkurt nga një grup ekspertësh të OKB-së – për vendet që të ndalojnë rrjedhën e armëve në Izrael duke marrë parasysh rrezikun e përdorimit të tyre për shkeljen e ligjit humanitar ndërkombëtar.

Në total, BIRN/Haaretz identifikuan, bazuar në të dhënat e aviacionit me burim të hapur, shtatë fluturime ushtarake izraelite në Serbi që nga tetori 2023 dhe një të tetë të kryer nga një avion privat i njohur për transportimin e llojeve të ndryshme të ngarkesave, përfshirë armët. Gjashtë nga fluturimet – një më 5 shkurt, dy më 18 mars dhe tre më 26 maj – përkonin me eksportet e armëve nga Serbia në Izrael të identifikuara nga BIRN/Haaretz.

Por Serbia nuk është në të vetëm për para, tha analisti i politikës së jashtme Bosko Jaksic. Presidenti serb Aleksandar Vucic përdor eksportet e armëve të vendit për të forcuar pozicionin e tij me Perëndimin, tha ai. Por dërgesat në Izrael rrezikojnë të bëjnë Serbinë “bashkëfajtore në vrasjen masive të palestinezëve”, tha Jaksic për BIRN/Haaretz.

“Rritja e eksportit të armëve dhe municionit në Izrael tani nuk mund të jetë një çështje krenarie”, tha ai. “Kur Izraeli po paditet për gjenocid para Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, bashkëfajësia në vrasjet masive të palestinezëve nuk i sjell nder askujt”.

Mbështetja e Serbisë për Izraelin, “me fjalë dhe vepra”

Më 26 shkurt, tre javë pas filmimit të parë të mbërritjes së Boeing 707 në Beograd nga vëzhguesi i avionëve, Vucic foli me telefon me kryeministrin izraelit Benjamin Netanyahu. Duke postuar në Instagram më pas, Vucic tha se kishin diskutuar “përparimin e mëtejshëm të marrëdhënieve bilaterale”.

Netanyahu dukej më i entuziazmuar, duke e përshkruar Vucic-in si “një mik të vërtetë të Izraelit”.

“Shpreha mirënjohjen time për mbështetjen e tij të palëkundur, si me fjalë ashtu edhe me vepra”, shkroi udhëheqësi izraelit në X.

Tre javë më pas, më 18 mars, dy avionë të forcave ajrore izraelite u ulën në aeroportin e Beogradit në shpejtësi të shpejtë. I pari ishte i njëjti Boeing 707 që u ul në shkurt, këtë herë duke prekur tokën në orën 4:37 pasdite dhe u ngrit në fluturim në orën 8:04 pasdite. Dyzet e dy minuta më vonë, një avion transportues Lockheed C-130 izraelit u ul. Të dy u kthyen në bazën ajrore Nevatim, dhe të dhënat e doganës për atë muaj tregojnë se Yugoimport-SDPR eksportoi armë me vlerë 14 milionë euro në Izrael – dërgesa më e madhe në vite.

Më shumë pasuan. Më 26 maj, tre avionë ushtarakë izraelitë u ulën njëri pas tjetrit: fillimisht, i njëjti Boeing 707, i cili kaloi katër orë në tokë dhe u ngrit në fluturim në orën 2:10 pasdite; pastaj erdhën dy Lockheed C-130 izraelitë. Të dy u larguan brenda disa orësh. Të dhënat e doganës serbe për majin tregojnë se këto fluturime përkonin me dërgesat e armëve në Izrael me vlerë 1.17 milionë euro. Që nga muaji i sulmit të Hamasit, Serbia ka eksportuar një total prej 16.3 milionë euro armë në Izrael. Përveç dërgesave të shkurtit, marsit dhe majit të këtij viti, me vlerë totale 15.7 milionë euro, Serbia kishte eksportuar më parë armë në Izrael me vlerë 540 mijë e 120 euro në tetor.

Qeveria serbe nuk ka thënë asgjë për përmbajtjen e dërgesave, dhe Ministria e Tregtisë e Serbisë refuzoi një kërkesë për informacion të bërë nga BIRN për të specifikuar kur është lëshuar leja e eksportit dhe çfarë lloj armësh janë dorëzuar, duke e shpallur informacionin “rreptësisht konfidencial.”

Fluturimet ndodhën pasi Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (ICJ), gjykata më e lartë e OKB-së, më 26 janar urdhëroi Izraelin që të parandalojë forcat e tij nga kryerja ose nxitja e akteve gjenocidale kundër palestinezëve, në përgjigje të një rasti gjenocidi të ngritur nga Afrika e Jugut kundër Izraelit. Një vendim përfundimtar nëse Izraeli ka kryer në të vërtetë gjenocid në Gaza mund të marrë vite.

Më 5 prill, Këshilli i të Drejtave të Njeriut të OKB-së mbështeti një thirrje “për të ndaluar shitjen, transferimin dhe devijimin e armëve, municioneve dhe pajisjeve të tjera ushtarake në Izrael… për të parandaluar shkeljet e mëtejshme të ligjit humanitar ndërkombëtar dhe shkeljet dhe abuzimet e të drejtave të njeriut”.

Dhe më 20 maj, prokurori kryesor në Gjykatën Penale Ndërkombëtare (ICC) në Hagë kërkoi nga Gjykata lëshimin e urdhrave të arrestit kundër Netanyahut dhe Ministrit të Mbrojtjes Izraelit Yoav Gallant për akuza për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit, si dhe kundër tre udhëheqësve të Hamasit për krime të shfarosjes, vrasjes, marrjes së pengjeve, përdhunimit, sulmeve seksuale dhe torturës.

Çfarë ofron Serbia për Izraelin

Izraeli tashmë merr shumë armë nga SHBA, e cila ka ekzekutuar një ajroplinë të paprecedentë armësh në vend që përfshin qindra avionë transportues ushtarakë dhe Boeing 747 të marrë me qira që zbarkojnë kryesisht në bazën ajrore Nevatim pranë Be’er Sheva. Armë të tjera kanë mbërritur me anije, mes tensioneve të ngritura me Iranin dhe Hezbollahun në Liban. Në një pikë, për të ruajtur kapacitetin e municioneve, ushtria izraelite filloi të përdorte predha artilerie të shënuara “vetëm për stërvitje” dhe municione të prodhuara në 1953, raportoi Haaretz. Sipas udhëzimeve të ushtrisë amerikane, eksplozivë të tillë kanë një jetëgjatësi maksimale prej 40 vjetësh. “Çantat ishin të grisura; ata erdhën dhe shpërbëheshin kur i ngrinim”, tha një ushtar izraelit.

Sipas ekspertit ushtarak serb Vlada Radulovic, Izraeli ka nevojë për municione të drejtuara dhe të paudhëzuara për avionë, veçanërisht bomba ajrore për të depërtuar bunkera dhe objekte nëntokësore, raketa për sisteme mbrojtëse ajrore, municione me kalibër të mesëm, predha tankesh dhe artilerie dhe armë këmbësorie.

“Sasi shtesë të municioneve me kalibër të vogël për armët e vogla, si dhe mina mortajash janë gjithashtu të nevojshme”, tha Radulovic për BIRN.

Predhat e artilerisë 155mm të Serbisë, të prodhuara nga Krusik në pronësi shtetërore, janë shumë të kërkuara, tha ai, dhe jo vetëm në Lindjen e Mesme.

“Në përputhje me këtë, Serbia njihet në tregun botëror si një vend që, ndër të tjera, prodhon municion me cilësi të lartë me kalibër të vogël, të mesëm dhe të madh, përfshirë predha 155 mm, si dhe mina mortajash me kalibër të ndryshëm, kështu që kjo do të ishte potencialisht një fushë me interes për Izraelin”, tha Radulovic.

Një tjetër ekspert i armëve, i cili foli në kushte anonimiteti, tha se Serbia mund të shesë gjithashtu eksplozivë në Izrael si komponentë për prodhimin vendas. Eksportet e armëve serbe në Izrael para tetorit 2023 nuk ishin të mëdha. Ministria e Tregtisë së Serbisë përmendi për herë të fundit Izraelin në raportin e saj vjetor të eksportit të armëve në vitin 2020, kur Serbia eksportoi rreth 554 mijë euro armë në vend – “bomba, raketa, raketa, pajisje të tjera shpërthyese; municion dhe ndezës për municion”.

Në mesin e përdoruesve përfundimtarë, megjithatë, nuk ishin vetëm Izraeli, por edhe Senegali dhe Sllovakia, që tregon se armët janë ri-eksportuar përmes Izraelit. Në mars, prill dhe qershor të vitit 2023, fabrika shtetërore e Prvi Partizan në Uzice, jugperëndim të Serbisë, eksportoi rreth 1,140,500 euro armë në Izrael. Gjithashtu në mars 2023, një prodhues kryesisht privat i armëve serbe EDePro eksportoi municione me vlerë 285,768 euro në Izrael.

Rezoluta për gjenocidin e Srebrenicës

Ka pasur një kohë kur armët pretendohet se shkuan në anën tjetër. Izraeli është lidhur në mënyrë të përsëritur në raportet mediatike me dërgesat e armëve për forcat serbe boshnjake gjatë luftës 1992-95 në Bosnjë, në kundërshtim me një embargo armësh të OKB-së. Në vitin 2016, Gjykata Supreme e Izraelit mbështeti një vendim të gjykatës që hodhi poshtë një kërkesë për informacion në lidhje me licencat e eksportit të mbrojtjes dhe Jugosllavisë së mëparshme midis viteve 1990 dhe 1996.

Në prill të këtij viti, ambasadori i Izraelit në Serbi, Jahel Vilan, u citua të ketë thënë për agjencinë e lajmeve të drejtuar nga Rusia në gjuhën serbe, Sputnik, se Izraeli nuk e ka pranuar kurrë karakterizimin e masakrës së Srebrenicës të vitit 1995 të 8,000 burrave dhe djemve myslimanë nga forcat serbe boshnjake si “gjenocid” – në kundërshtim me vendimet në gjykatën e krimeve të luftës të OKB-së për ish-Jugosllavinë në Hagë dhe nga gjykatat boshnjake.

Në maj, Izraeli ishte mes 22 vendeve që nuk votuan në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së për një rezolutë që vendosi një Ditë Ndërkombëtare të Reflektimit dhe Përkujtimit të Gjenocidit të 1995-ës në Srebrenicë më 11 korrik. Rezoluta kaloi, me 84 vende që votuan pro, 19 kundër dhe 68 vende që abstenuan. Vuçiç i Serbisë dënoi rezolutën si “shumë të politizuar.”

“Kjo rezolutë do të hapë një Kuti Pandore; ju do të përballeni me dhjetëra lloje të këtij lloji rezolutash mbi çështjen e gjenocidit”, tha ai.

Jaksic tha se autoritetet serbe dhe mediat e tyre të lidhura pëlqejnë të interpretojnë refuzimin e Izraelit për të mbështetur rezolutën si një gjest mbështetjeje për Serbinë. Në fakt, ai pretendoi, “Izraeli nuk e njeh gjenocidin në Bosnjë për të mbrojtur veten nga akuzat se ka kryer gjenocid në Gaza”.

Eksportet e Nis

Përveç gjashtë fluturimeve nga Izraeli në Beograd në shkurt, mars dhe maj, kishte dy të tjera për në Nis, një qytet në jug të Serbisë. Njëri më 28 dhjetor të vitit të kaluar përfshinte një C-130 tjetër ushtarak izraelit, me numër serik 420, por qëllimi i fluturimit nuk ishte i qartë. Tjetri ndodhi më 15 maj, kur një avion Antonov AN-12BK i regjistruar në Ukrainë fluturoi nga Nis në Tel Aviv të Izraelit. Antonovët e epokës sovjetike shpesh përdoren për të transportuar armë dhe mallra të tjera të rrezikshme. Autoriteti i Aviacionit Izraelit kishte autorizuar në të kaluarën këtë avion specifik, regjistrimi UR-CGV, për të transportuar eksplozivë nga Gjermania në Izrael.

Në korrik 2022, një Antonov AN-12BK u rrëzua në Greqi duke mbajtur 12 tonë armë serbe, duke vrarë tetë anëtarë të ekuipazhit ukrainas. Avioni supozohej se po i dërgonte armët në Dhaka, Bangladesh. Pothuajse dy vjet më vonë, ka ende shumë pyetje pa përgjigje për fluturimin e dënuar dhe jo më pak për identitetin e atyre që vdiqën.

Marrë nga Haaretz, përshtatur për Albanian Post