Profesori i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin e Westminsterit, Aidan Hehir ka dhënë disa arsye që sipas tij, janë të besueshme që rezultati i zgjedhjeve parlamentare të Serbisë më 17 dhjetor do të ketë implikime të thella për paqen në Evropë.

Sipas tij, nëse serbët vendosin të zgjedhin partinë e Aleksandar Vuciq si fituese të këtyre zgjedhjeve, gjasat për konflikt rajonal do të rriten.

“Edhe pse disi e errët nga pushtimi rus i Ukrainës, dhe së fundmi kriza në Gaza, tensionet në Ballkan janë rritur ndjeshëm muajt e fundit. Nëse serbët rizgjedhin partinë kryesore të qeverisë, gjasat për konflikt rajonal do të rriten”, thotë profesori.

Sipas tij, Partia Progresive Serbe (PSP) ka qenë në qeveri që nga viti 2012. E formuar në vitin 2008, SPP fillimisht u pa si një parti pro-integruese në BE që do ta çonte Serbinë drejt perëndimit.

“SPP, megjithatë, u bë gjithnjë e më autoritare dhe Serbia sot konsiderohet gjerësisht si një shembull i kapjes së shtetit. Ky është vendi ku një numër i vogël aktorësh me ndikim në sektorin publik dhe privat kanë bashkëpunuar për të ndryshuar rregullat, për të sponsorizuar legjislacionin dhe për të kooptuar institucionet për të çuar përpara interesat e tyre të ngushta në kurriz të interesit më të gjerë publik”, mendon ai.

Në një tekst autorial, Hehor thotë se SPP, sipas grupit të avokimit me bazë në SHBA, Freedom House, “ka gërryer vazhdimisht të drejtat politike dhe liritë civile, duke ushtruar presion mbi median e pavarur, opozitën politike dhe organizatat e shoqërisë civile”.

“Mbrojtësit e lirisë së shtypit, Reporterët pa Kufij, vunë në dukje kohët e fundit se media dominuese shtetërore përjetëson “lajme të rreme dhe propagandë të shfrenuar” ku “gazetarët kërcënohen nga presionet politike””.

Thotë se edhe korrupsioni është rritur gjithashtu që nga viti 2012 dhe Indeksi Global i Krimit të Organizuar raportoi se “rrjetet kriminale janë të përhapura”. Një hetim i thelluar nga Neë York Times pretendoi se presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq – një anëtar themelues i SPP – dhe rrethi i tij i ngushtë ishin të lidhur ngushtë me këto banda kriminale.

Sipas Hehir, që nga viti 2012, qeveria e Serbisë ka nxitur tensionet rajonale në atë masë sa që shumë kanë frikë se viti 2024 mund të shohë një luftë të përtërirë me Kosovën fqinje.

“Duke pasur parasysh të kaluarën e Vuçiqit – dhe atë të shumë prej figurave kryesore të SPP-së – kjo nuk ishte aspak një surprizë. Gjatë gjithë viteve 1990, Vuçiq mbështeti nacionalizmin agresiv serb. Vetëm disa ditë pas gjenocidit të Srebrenicës në Bosnje në korrik 1995, ai deklaroi: “Vritni një serb dhe ne do të vrasim 100 muslimanë””.

Profesori amerikan kujoton kohën ndërmjet viteve 1998 dhe 2000, ai ishte “ministri i informacionit” i presidentit jugosllav Slobodan Millosheviq, kohë gjatë së cilës shpërtheu lufta në Kosovë. Gjatë atij konflikti, rreth 10,000 shqiptarë të Kosovës u vranë dhe mbi 90% e popullsisë u zhvendos.

“Në vitin 2018, Vuçiq e përshkroi Millosheviçin si “një lider i madh serb, i cili padyshim kishte qëllimet më të mira””.

Destabilizimi i Kosovës dhe Bosnjës

SPP sipas Hehir, ka ngjallur ndjenjat nacionaliste në mesin e serbëve që jetojnë jashtë Serbisë. Përpjekjet e tyre për të rivizatuar kufijtë e shteteve pasardhëse të Jugosllavisë përgjatë vijave demografike – për të krijuar atë që ata e quajnë një “botë serbe” – pothuajse me siguri do të çonin në luftë në Bosnje dhe Kosovë.

“Në të vërtetë, Vuçiq kohët e fundit deklaroi se viti 2024 “do të na sjellë shumë më tepër konflikte dhe trazira se ai i mëparshmi”, duke theksuar në mënyrë specifike Bosnjën dhe Kosovën si të mundshme për të shpërthyer”.

Sipas profesorit, Vuçiq ushtron pothuajse kontroll të plotë mbi partitë kryesore serbe në Bosnje dhe Kosovë dhe ka inkurajuar secilën që të minojë autoritetin e qeverisë qendrore në të dy shtetet.

“Milorad Dodik – presidenti i federatës së Republikës Srpska me shumicë serbe brenda Bosnjës – tani flet hapur për shkëputjen nga Bosnja. Serbët e Kosovës në favor të integrimit në Kosovë janë ngacmuar në nënshtrim ose janë vrarë. Përveç zotimit të rregullt se nuk do ta njohë kurrë pavarësinë e Kosovës, Vuçiq ka mohuar se në Kosovë kanë ndodhur masakra të kryera nga serbët. Ai gjithashtu ka kërcënuar trupat e NATO-s të vendosura atje dhe e ka cilësuar kryeministrin e Kosovës, Albin Kurti, si “llum terrorist””.

Thotë se Vuçiq dhe kryeministrja e SPP-së, Ana Brnabiq, kanë pohuar vazhdimisht – pa prova mbështetëse – se qeveria e Kosovës është e angazhuar në “spastrim etnik brutal” kundër serbëve. Në shtator, aleati i ngushtë i Vuçiqit, Milan Radoiçiq, nënkryetari i partisë Lista Serbe e kontrolluar nga Beogradi, ishte pjesë e një grupi milicie që sulmoi Policinë e Kosovës – duke vrarë një oficer – në atë që shumë besojnë se ishte një përpjekje e orkestruar nga Beogradi për të ndezur një lufte.

“Pavarësisht rekordit të SPP-së, udhëheqësit perëndimorë janë përpjekur të thonë se Serbia, siç tha së fundmi ambasadori i SHBA-së në Serbi, “është drejtuar drejt perëndimit”. Shumë prej tyre kanë pozuar me Vuçiqin, kanë festuar fitoret e tij elektorale dhe “kanë mbyllur një sy” ndaj politikave të qeverisë së tij brenda dhe jashtë vendit”.

“Logjika pas këtij qetësimi buron nga një vendosmëri për të larguar Serbinë nga aleati i saj tradicional, Rusia. Kjo padyshim ka dështuar”.

Pas pushtimit të Ukrainës, profesori kujton se Serbia refuzoi t’i bashkohet sanksioneve perëndimore kundër Rusisë, sepse – thotë Vuçiq – serbët “e duan Rusinë”. Vendi vazhdon të mbajë marrëdhënie të ngushta me Moskën.

“Qeveria serbe ka kultivuar gjithashtu lidhje me autokratë të tjerë të të njëjtit mendim në të gjithë Evropën – veçanërisht me Viktor Orbán të Hungarisë – të cilët kundërshtojnë hapur vlerat demokratike”.

Drejtimet e ardhshme

“Ka pak për të sugjeruar se SPP do të ndryshojë; ata kanë nënshkruar një pakt elektoral me Partinë Radikale Serbe ultra-nacionaliste – të udhëhequr nga krimineli i dënuar i luftës Vojislav Sheshelj – dhe ka të ngjarë të kërkojnë përsëri të formojnë një koalicion me Partinë Socialiste të Serbisë, të udhëhequr nga Ivica Daçiq. I njohur si “Slobo i vogël”, ai ishte zëdhënësi i Millosheviçit në vitet 1990”.

Profesori mendon se ka shenja se një lëvizje më progresive – koalicioni Serbia kundër dhunës – do të rrisë pjesën e saj të votave. Ai kërkon të përfitojë nga zemërimi i publikut që vloi në qershor kur u mbajtën një sërë protestash masive kundër dhunës me armë dhe korrupsionit.

“Por SPP-ja është përpjekur ta drejtojë fushatën zgjedhore larg shqetësimeve të brendshme – veçanërisht inflacionit të lartë, i cili qëndron në 8.5% – drejt çështjeve nacionaliste, siç është gjendja e rëndë e serbëve në Bosnje dhe Kosovë. Në këtë, ajo ka qenë e suksesshme për shkak të monopolit të saj pothuajse mbi mediat në Serbi dhe sulmeve kibernetike dhe fushatave të shpifjeve kundër kritikëve të qeverisë. Perspektiva e largimit të SPP-së duken kështu të largëta dhe fantazma e konfliktit rajonal po afrohet”

Megjithatë, sipas tij kjo ende mund të shmangej. Pavarësisht retorikës nacionaliste dhe antiperëndimore të SPP-së, realisht, Serbia nuk mund të përparojë jashtë perëndimit. Aftësia e Rusisë për të mbështetur aleatët e saj që nga pushtimi i Ukrainës është ulur, siç zbuloi Armenia kohët e fundit në Nagorno-Karabakh.

“Serbia është e rrethuar nga shtetet anëtare të BE-së dhe NATO-s dhe kështu është e ndjeshme ndaj sanksioneve perëndimore. Si i tillë, një qëndrim i fuqishëm nga perëndimi ndoshta do ta detyronte SPP-në të ndryshonte kursin dhe të parandalonte ripërtëritjen e konfliktit. Megjithatë, nëse perëndimi ka unitet dhe do ta bëjë këtë, mbetet për t’u parë”.