Një të premte shkurti të vitit 1947, në orën 09:00, ambasadori britanik në Uashington, Lordi Inverchapel, i dorëzoi Sekretarit amerikan të Shtetit, George Marshall, dy mesazhe diplomatike për të nënvizuar rëndësinë e tyre, ato ishin printuar në ngjyrën blu, një për Greqinë dhe tjetri për Turqinë. Londra njoftonte Uashingtonin se nuk mbështeste dot me forcat qeveritare greke në luftën kundër rebelimit të forcave komuniste. Po ashtu, Britania po tërhiqte trupat e saj nga Palestina, India dhe do të mbyllte praninë e saj në Egjipt. SHBA-të e kuptuan rrezikun e rënies së Athinës në duart e komunistëve dhe për pasojë, shtrirjen e ndikimit të BS-së në Greqi. Veç kësaj, rrezikohej edhe Turqia, duke u lënë në dorë sovjetikëve “çelësat” e Mesdheut Lindor, përfshirë dhe Kanalin e Suezit, një rrugë globale jetike tregtare. Ndaj SHBA-të e mbushën menjëherë vakumin, duke dërguar në Greqi trupat e tyre ushtarake. Me atë rast, Presidenti Truman deklaroi solemnisht se, “politika e SHBA-ve duhet të mbështesë popujt e lirë që po u rezistojnë përpjekjeve për t’i nënshtruar nga pakica të armatosura, ose nga trysnia e jashtme”, – çka u bë edhe baza e doktrinës “Truman”. Këtij qëllimi madhor i shërbyen dy nisma madhore amerikane: Plani Marshall, një paketë gjigante ndihmash për të ringritur ekonomitë e shkatërruara europiane dhe krijimi në vitin 1949 i NATO-s, për të mbrojtur demokracitë perëndimore nga rreziku sovjetik, që deri më 1989 “bënte ligjin” në Europën Qendrore dhe Lindore. Kësisoj, SHBAtë, me politika tradicionalisht izolacioniste dhe të sigurta brenda tyre falë dy oqeaneve ndarëse u shfaq me vullnetin e saj historik si udhëheqësja dhe mbrojtësja e “botës së lirë” demokratike dhe në aspektin ushtarak. Deri tani së fundi, kur Trump u bë Presidenti i parë që me moton “Amerika e para” filloi të sfidojë seriozisht rolin hegjemon global amerikan me pasoja tejet serioze. Me mesazhe “copë” se SHBA-të nuk duan të jenë më garanti i parë dhe vendimtar i sigurisë së vendeve të Europës, të cilat tani duhet të përgjigjen vetë për mbrojtjen e tyre. Në fillim të muajit mars, ai e tha troç që “Nëse vendet e NATO-s nuk paguajnë, unë nuk do t’i mbroj ato!”.

Ndonëse deri tani Neni 5 i Traktatit të NATO-s, i cili parasheh se një sulm ndaj një vendi të tij anëtar konsiderohet sulm dhe mbi të gjitha vendet e tjera ka qenë “guri i themelit” i sigurisë Euro-Atlantike. Nisur nga ky realitet i sigurisë europiane, kur Rusia vazhdon agresionin e saj ndaj Ukrainës, ish-ministri britanik i Mbrojtjes, Ben Wallace (2019 – 2023) shprehet: “Nëse Europa, duke përfshirë dhe Mbretërinë e Bashkuar nuk do të investojë më shumë në mbrojtje, kjo do të shënonte fundin e NATO-s dhe të Nenit 5. Ndërsa, Robert Kagan, publicist i njohur konservator dhe kritik i kahershëm i Trump shprehet se, “Tani, nuk vë më bast se Neni 5 do të zbatohej në rastin e një sulmi rus. As nuk do ta merrja të mirëqenë se SHBA-të do të vinin e të na shpëtonin; dëmi që Trump i ka shkaktuar NATO-s është ndoshta i pariparueshëm”. Për pasojë, një nga sfidat madhore sot është armatosja e BE-së, e cila mbas viteve 1990, është mbështetur kryesisht në fuqinë ushtarake amerikane dhe të Nenit 5. Ndaj, Britania e Madhe mbas viteve ‘90 i shkurtoi afro 70 për qind shpenzimet ushtarake krahasuar me ato të Luftës së Ftohtë. Tani Britania po i shton këto shpenzime nga 2,3 në 2,5 për qind, por kjo gjithsesi është fare e pamjaftueshme. Po kështu vepruan edhe shumë vende të BE-së, të cilave u shijuan shumë përfitimet ekonomike nga i ashtuquajturi “dividend i paqes” me Rusinë dhe Kinën, duke shkurtuar maksimalisht shpenzimet e mbrojtjes. Për këto dhe të tjera shkaqe,tani së fundi, Kancelari i ardhshëm gjerman, Friedrich Merz, Euro-Atlantist i njohur paralajmëroi se ka ardhur koha që Europa të bëhet e pavarur nga SHBA-të. Mirëpo, ky “Europianizim” i NATO-s kërkon ndërtimin e komplekseve ushtarake – industriale që të prodhojnë të gjitha armatimet, të cilat deri tani sigurohen nga SHBA-të dhe rivënien në punë të komplekseve ekzistuese. Shqetësimi sipas historianit të mirënjohur britanik, Timothy Garton Ash, është “se ka një listë me gjëra shumë të rëndësishme të armëve dhe pajisjeve moderne ushtarake, që tani për tani i prodhojnë vetëm SHBA-të”. Këtu përfshihen veçanërisht mjetet dhe sistemet strategjike, satelitët, zbulimi dhe bateritë e mbrojtjes ajrore “Patriot”, të cilat mund t’i rrëzojnë raketat balistike ruse.

Ndaj, brenda 3–4 vitesh dhe vendet europiane duhet të synojnë krijimin e versioneve të tyre të këtyre sistemeve të mbrojtjes kundërajrore. Sipas ekspertëve, në këtë proces kalimtar nga NATO e udhëhequr nga SHBA-të, duhet të kemi një NATO të europianizuar në një masë të tillë që trupat e saj ushtarake me forcat e vendeve anëtare dhe kapacitetet e BE-së të jenë në gjendje të mbrojnë Europën, edhe nëse Presidenti amerikan një ditë të thotë “ne nuk na keni për këtë gjë”. Çështja tani është si të arrihet deri në këtë “majë të lartë”. Problemi i madh këtu është se jo të gjitha vendet e BE-së janë dakord për këtë “europianizim” të NATO-s. Kështu, sipas Ian Bond, zëvendësdrejtor i Qendrës për Reformën Europiane vendet lindore janë dakord, por problemi krijohet kur shkon më në jug të BE-së, duke përfshirë Spanjën dhe Italinë, me kontribute shumë të vogël për mbrojtjen. Edhe Amida Van Rij, shefe e Programeve Europiane në Chatman House thekson se pavarësisht dëshirës, Europa po has në vështirësi për ndërtimin e bazës së saj industriale mbrojtëse. Sipas saj, “ajo çka e vështirëson më shumë punën janë ndarjet brenda Europës, si ta bëjmë madje dhe nëse duhet bërë një gjë e tillë, ndaj kjo nuk do të jetë e lehtë”.

Në përgjithësi, pyetja madhore që shtrohet tani është se çdo të bënte Trump nëse një vend i NATO-s do të sulmohej ushtarakisht nga Rusia. Në fakt, janë shtuar skepticizmi dhe dyshimet mbi ndihmën dhe angazhimin ushtarak amerikan, e cila tanimë askund në Europë nuk është më e sigurt. Kjo do të thotë se Europa duhet të veprojë. Sfida tjetër madhore e saj qëndron në qasjen ndaj rekrutimit të detyrueshëm ushtarak, për shkak të mungesës së theksuar të trupave ushtarake. Mirëpo pa këto trupa, sado armatim modern të ketë një vend, nuk ka shanse për sukses në teatrin e luftimeve. Ndaj dhe në këtë fushë po veprohet me shpejtësi. Këtu, moment tjetër me rëndësi është se riarmatimi si urgjencë nuk duhet të jetë projekt kombëtar, por europian. Lidhur me këtë, Joshka Fischer, ish-zv.Kancelar dhe ministri i Jashtëm gjerman (1997 – 2005) me rastin e promovimit të librit të tij “Lufta e së tashmes dhe fillimi i një rendi të ri botëror” (Die Kriege der Gegenwart und der Beginn einer neuen Weltordnung) në muajin mars u shpreh qartë se, “Ne nuk kemi asnjë perspektivë po qe se do të veprojmë veçmas si Gjermani, Francë apo si Poloni, mbasi jemi shumë të vegjël. Ne mund të arrijmë diçka vetëm bashkë. Dhe që të kemi sukses, vendet anëtare të BE-së duhet ta vendosin këtë në krye të rendit të ditës. Sepse Trump dhe Putini nuk na kanë lënë alternativë tjetër”. Pika dhe prova fillestare jetike për Europën këtu ka filluar dhe duhet të vazhdojë me përparësi absolute me intensifikimin e mbështetjes së gjithanshme e sidomos ushtarake të Ukrainës; se Kievi po mbron jo vetëm sovranitetin dhe integritetin e vet territorial, por edhe vlerat dhe interesat perëndimore, përfshirë dhe të SHBA-ve. Siç thekson James Kirchick, autor “best seller” dhe pjesëtar i rrjetit “Axel Springer Global Reporters”, pa ndihmat ushtarake perëndimore e sidomos ato amerikane, Ukraina nuk mund ta mbrojë veten nga sulmet ajrore ruse.

Mirëpo nuk ka ndodhur asnjëherë që një vend aleat si Ukraina, që është sulmuar ushtarakisht të kërcënohet se do “të lihet në baltë” nga SHBA-të. Ndërkohë, duke fajësuar një vend demokratik si Ukraina se gjoja ajo e paska provokuar invazionin rus në territorin e saj, kjo do të thotë që viktima e dhunuar të bëhet përgjegjëse dhe të viktimizohet për abuzimin që i është bërë asaj. Shqetësimi tjetër serioz këtu është që nëse një marrëveshje e mundshme paqeje, që duket e largme do të jetë pa garanci amerikane, atëherë është vetëm çështje kohe dhe Rusia do ta sulmojë sërish Ukrainën, për aneksime të reja, madje edhe ndonjë vend tjetër, për ta vënë në provë NATO-n dhe Nenin 5 të saj. Gjithashtu, pa lidershipin dhe mbështetjen amerikane një agresion i tillë do ta rrëzonte qeverinë e ligjshme në Kiev dhe miliona refugjatë do të dyndeshin në Europë krahas shtimit dhe afrimit të mëtejshëm të pranisë ushtarake ruse në kufijtë lindorë të Europës. Në këto kushte, moszbatimi i Nenit 5 do të shënonte dhe “vdekjen” e NATOs, me pasoja të paparashikueshme për Aleancën më të madhe dhe më të suksesshme politike dhe ushtarake të botës. Në këto kushte, ideja dikur e përqeshur franceze për “autonomi strategjike”, tashmë është në krye të rendit të ditës dhe alternativë reale që fillon me krijimin e një force mbrojtëse europiane të pavarur dhe jo me dëshirën e saj pa SHBA-të. Dhe Europa tashmë ka filluar tratativat, masat dhe veprimet konkrete.

Me samite dhe takime të rëndësishme të njohura në Londër, Bruksel dhe Paris, me dy samite të BE-së në Bruksel gjatë muajit mars, me samitin e ardhshëm midis BE-së dhe Britanisë së Madhe në maj dhe atë të Komunitetit Politik Europian në Tiranë më 15-16 maj. Vendimi mbi krijimin e fondit gjigant prej 800 miliardë euro për fuqizimin cilësor të kapaciteteve ushtarake të BE-së është dëshmia tjetër e qartë e këtij vullneti dhe përkushtimi konkret. Krahas angazhimit në rritje të Britanisë së Madhe, Francës dhe Polonisë, e cila jep 5 për qind të GDP-së për NATO-n, më shumë se çdo vend tjetër, përfshi dhe SHBA-të në raport me popullsinë. Në krye të këtij procesi, bashkë me Britaninë e Madhe pritet të jetë Gjermania, e cila më 18 mars bëri një revolucion të madh epokal, duke miratuar fondin special prej 500 miliardë euro për mbrojtjen. Me synimin që të jetë jo vetëm lokomotivë e ekonomisë, por edhe fuqia më e madhe ushtarake në BE. Krijimi i koalicionit të ri qeveritar me dy partitë më të mëdha dhe tradicionalisht Euro-Atlantike përbën garanci shtesë. Ca më tepër se Gjermania ka deficitin më të vogël buxhetor dhe ekonominë më të fuqishme në BE. Ka edhe një industri të fuqishme mbrojtëse, me kompani të mirënjohura botërore, të cilat brenda një kohe të shkurtër do të rivihen në funksion të plotë prodhues të armatimeve më moderne. Ka vërtet shumë debate dhe skepticizëm në publik lidhur me këto masa vërtet dragoniane, por këto do të qartësohen me kalimin e kohës: se pavarësisht nga kostot dhe problemet marramendëse në këtë fushë dhe pasojat e tyre mbi aspektet e tjera sociale dhe ekonomike, garantimi i paqes dhe sigurisë së kontinentit tonë, duke u mbështetur kryesisht, por edhe tërësisht në NATO-n europiane mbeten garanti dhe alternativa më e mirë dhe më e sigurt për paqe. Kjo nuk do të thotë se do të hiqet dorë nga aleanca me SHBA-të; përkundrazi, përpjekjet diplomatike vazhdojnë që kjo aleancë të mos kthehet në një objekt muzeal dhe arkivor. Ja pse po kërkohet me zë të lartë që brenda 4–5 viteve, BE-ja të kthehet bindshëm dhe në një Bashkim të madh mbrojtës të paqes, sigurisë dhe demokracisë liberale.