Avokati i Popullit, Naim Qelaj, ka thënë se vendimet e Gjykatave duhet të zbatohen. Kjo pas pezullimit të vendimit për shtrenjtimin e rrymës nga Zyra e Rregullatorit të Energjisë.
Qelaj në një intervistë Nacionale.com, ka theksuar se nëse Gjykata Themelore e anulon vendimin e ZRrE-së për shtrenjtimin e energjisë elektrike, atëherë qytetarët duhet të rimbursohen për muajt që kanë paguar tarifa më të larta për energjinë elektrike.
Qelaj ka folur edhe për Dick Martyn, dhe deklaratat e tij se është kërcënuar nga Serbia me vrasje, me qëllim që t’ua lë fajin kosovarëve. Avokati i Popullit ka thënë se Kosova duhet të jetë e zëshme pas këtyre deklaratave.
Qelaj ka folur për ankesat e të akuzuarve nga Gjykata Speciale, shkeljen e mundshme të të drejtave të njeriut dhe vizitën e tij në Hagë.
Do të doja ta nis bisedën me temën që ka qenë shumë aktive kohëve të fundit, ka të bëjë me çështjen e rrymës dhe shtrenjtimin të çmimit të rrymës. E kemi një vendim të Gjykatës Themelore që i ka vendosur masë të përkohshme rritjes së tarifave, por që deri më tash nga ZrrE-ja nuk ka asnjë veprim. Si i keni parë këto zhvillimet e fundit?
Naim Qelaj: Në fakt ne nuk i komentojmë vendimet e Gjykatës. Por në këtë rast, mund të them se ka qenë vendim i pritur nga ana jonë. Prej momentit kur ZRrE-ja ka marrë vendimin në fjalë, ne kemi filluar një hulumtim të mirëfilltë të krejt aspekteve që lidhen me cenimin e të drejtave dhe lirive të qytetarëve të Kosovës me anë të këtij vendimi, dhe besoj që javën tjetër do të dalim me një opinion që do të jetë qëndrim zyrtar i Avokatit të Popullit me gjetjet që kemi gjetur gjatë këtij hulumtimim dhe me konstatime dhe rekomandime se si duhet ta kalojmë këtë situatë. Në shikim të parë vendimi duket të ketë probleme të natyrës së barazisë së qytetarëve para ligjit sepse vetë vendosja e bllok-tarifave për neve paraqet një shqetësim, ngase askund nuk e kemi parë të rregulluar me legjislacion të qartë se është rregulluar kjo e drejtë e ZRrE-së në këtë rast me vendosë një tarifë të tillë, edhe përkundër faktit se një gjë e tillë ka ekzistuar, mesa duket edhe atëherë ka qenë mungesë të bazës ligjore. Ne e kemi trajtuar nga aspekti i diskriminimit dhe përballueshmërisë së çmimit të rritur të energjisë, përballë gjendjes sociale që ndodhen qytetarët e Kosovës, dhe për krejt këto, sqarimet do t’i keni në raport shumë shpejt.
A nuk mund të kemi detaje të opinionit, ta kemi ekskluzivitetin?
Naim Qelaj: Mendoj se ekzkluzivitetin e morët me vetë faktin që do të dalim me një opinion. Detajet janë këto që i thashë, por ne kemi bërë një analizë krahasimore edhe me vendet e tjera si është e rregulluar kjo çështje. Kemi analizuar me shumë kujdes çdo kategori të tarifave të përcaktuara në këtë vendim, kemi parë se ka probleme tjera që ndërlidhen me tarifat për shfrytëzuesit e energjisë elektrike pa njehsorë që për neve paraqet një shqetësim, dhe njëfarë mënyre legjitimon veprimet e kundërligjshme për qytetarët që në forma abuzive shfrytëzojnë energjinë elektrike. Është në trajtim jo të barabartë me pjesën tjetër të qytetarëve që ballafaqohen me ligjin, me akuza për vepra penale kur hasen duke shfrytëzuar energjinë elektrike pa njehsorë. Janë këto dhe elemente tjera që në mënyrë të detajizuar do të paraqiten për publikun, ngase kemi konsideruar se kështu mund t’i japim zgjidhje këtij problemi, marrë parasysh krejt rrethanat që ndodhën edhe me krizën energjetike, edhe për të drejtën e qytetarëve, që të mos cenohet në aspektin social apo të trajtimit me vendim që për neve mund të ketë përmbajtje diskriminuese.
Nëse vetëm e kemi një vendim të ngjashëm nga Gjykata, çka do të duhej të ndodhte me këta muaj që qytetarët e kanë paguar rrymën me rritje?
Naim Qelaj: Ky është një vendim për masë të përkohshme dhe nuk është vendim përfundimtar. Ne duhet me pritë vendimin përfundimtar nga Gjykata për me mujtë me dalë me konstatimin se si me vepru më tej. Nëse anulohet vendimi dhe konsiderohet i kundërligjshëm, pa dyshim se duhet me i kompensu qytetarët për këtë periudhë sa janë faturu me tarifa të reja. Ne kemi pasë edhe një praktikë tjetër gjyqësore në fakt me mosfaturimin e rrymës në veri, ku shpenzimet e krijuara në këtë pjesë të Kosovës u janë faturuar konsumatorëve të tjerë pa njoftim, pa pëlqim dhe për neve kjo ka paraqet veprim të kundërligjshëm dhe diskriminues në të njëjtën kohë. Vendimi është anuluar dhe kjo pastaj ka vendosë që konsumatorëve që për periudhën që ne kemi bërë kërkesë, t’u kthehen ato mjete që janë faturuar në emë të energjisë elektrike. Besoj që e njëjta situatë do të ndodhë edhe tek vendimi i tanishëm nëse Gjykata vendos që me aprovu atë kërkesë dhe vendimin me konsideru të kundërligjshëm.
Dolët tek tema që do të doja t’ju pyes. Çështja e rrymës në veri është gjithmonë temë. E di që keni qenë të zëshëm te kjo pjesë dhe në të njëjtën kohë po vazhdon që pjesa veriore të mos e paguajë rrymën. A ka ndryshuar diçka në këtë situatë dhe cili është tash qëndrimi juaj?
Naim Qelaj: Ka ndryshuar forma e mbulimit me pagesë e këtyre shpenzimeve, dhe jo rregullimi i tërësishëm i kësaj teme, sepse edhe më tej nuk është arritë me u shtri regjistrimi dhe faturimi i energjisë elektrike në këtë pjesë. Nëse me vendimin e kaluar Gjykata e ka vlerësuar të kundërligjshëm ku qytetarëve u janë faturuar shpenzimet e energjisë në veri, ne këtë e kemi konsideruar si diskriminim direkt të kompensimit të këtyre shpenzimeve duke i subvencionuar institucionet, me këtë formë konsideroj se në mënyrë indirekte prapë po e cenon xhepin e qytetarëve, dhe në këtë formë prapë po i shkel të drejtat e tyre për me u trajtu të barabartë.
Është një temë që ditëve të fundit ka qenë shumë aktuale, pas një qëndrimi të senatorit zviceran Dick Marty, e që ndërlidhet me Gjykatën Speciale. T’ju pyes a e keni parë intervistën e z. Martyt për kërcënimin nga Serbia për t’ia lënë fajin Kosovës?
Naim Qelaj: Prej mediave kam kuptuar një deklaratë të tillë, nuk e kam parë personalisht. Përmbajtjen e saj e di. Konsideroj se çështjet që lidhen me këtë deklaratë por edhe me faktin se si rrjedhojë e kësaj deklarate, ka ardhur deri te krijimi i një gjykate me ndryshime kushtetuese përmes ligjit të veçantë, duhet me paraqitë temë diskutimi në Kosovë, dhe nuk duhet me hezitu me paraqitë si temë në publik, sepse pavarësisht zërave që mund të jenë, kjo gjykatë është e Kosovës dhe duhet të trajtohet si e tillë, dhe përderisa çdo ditë përmes mediave apo diskutimeve publike paraqesim kritika vërejtje, diskutojmë për problematikat me të cilat ballafaqohet drejtësia në Kosovë, duhet me e diskutu dhe me fol hapur edhe këtë temë.
Ju keni qenë në Hagë, çfarë patë atje, cilat ishin ankesat?
Naim Qelaj: Kam qenë në vizitë zyrtare në burgun e Hagës dhe kam takuar të burgosurit. Kam biseduar me ata, përveç me Salih Mustafën, për të cilin ka pasur vendim që ia ka ndalur kontaktin me personat e tjerë, dhe vazhdon të jetë ai vendim, dhe nuk kam arritë me kuptu për bazën ligjore pse është vendosur një vendim i tillë, dhe me përgjigjet nga kryetarja e Gjykatës Speciale në takim që kam pasur, nuk kam arritur të marr përgjigje të kënaqshme pse ndodh një veprim i tillë. Konsideroj se cenimi dhe kufizimi i të drejtave brenda hapësirave të burgut, është shumëfish më i rëndë sesa vetë kufizimi nga liria. Është kufizim i dyfishtë. Cenim i së drejtës për me pasë çfarëdo informacioni nga bota jashtë mureve të burgut. Në këtë vizitë e cila ka qenë prej përvojave të mia më interesante dhe sfiduese, kam arritë me kuptu shumë probleme me të cilat ballafaqohet kjo gjyktë. Këto kanë ardhur si rezultat i pretendimeve të të burgosurve të cilët kanë shprehur mosbesimin e tyre në këtë gjykatë. Në bisedë me të burgosurit ata kanë shprehur shqetësim për trajtimin e tyre me mosrespektim të të drejtave të tyre që duhet me i pasë një i akuzuar në procedurë, sidomos sa i përket barazisë së armëve, pastaj dorëzimit të provave në afat dhe përmbajtje që mund të kuptohet dhe shumë aspekte të tjera. Krejt këto pasi jam kthyer në Kosovë, kemi arritur të përfshijmë në raportin vjetor të Avokatit të Popullit i cili është dorëzuar në Kuvendin e Kosovës. Konsideroj me shumë rëndësi që institucionet e Kosovës me pasë një trajtim të kujdesshëm por edhe transparent në raport me këtë gjykatë, duke bërë thirrje që Gjykata të jetë më transparente, jo vetëm në atë çfarë ka vullnet me shpërfaqë në publik ose në seanca gjyqësore, por edhe në dilemat që janë ngritur rreth juridiskionit që ka kjo gjykatë, që lidhen me akuza.
Avokat, a i keni përcjellë këto shqetësime, dhe cila ka qenë përgjigjja e tyre për këto dilema?
Naim Qelaj: Unë duhet me iu kthy Ligjit për Dhomat e Specializuara. Fakti që me amendamentim të Kushtetutës dhe me këtë ligj roli i Avokatit të Popullit është minimizuar vetëm në dy aspekte: në dhënien e opinionit të vet nëse kërkohet nga gjykata Kushtetuese e Speciales dhe vetë kërkesës për vlerësimin e kushtetutshmërisë të ligjit të Speciales. Në këtë drejtim sa i përket reagimeve, përveç prezantimit të fakteve që kam konstatuar dhe opinionit tim që i është dorëzuar Kuvendit të Kosovës, nuk kam asnjë instrument tjetër ligjor në dorë në mandatim tim të kufizuar me Ligjin për Dhomat e Specializuara për Avokatin e Popullit. Unë kam pranuar një kërkesë nga avokati i Salih Mustafës të cilën e kam shqyrtuar dhe ankesa ngrit këto shqetësime dhe këto dilema që i kanë ngritë edhe të burgosurit tjerë, dhe jemi në përgatitje të një raporti që do të jetë publik dhe do t’u drejtohet institucioneve të Kosovës që kanë për detyrë me u kujdesë për sistemin e drejtësisë dhe me dhënë rekomandime si me vepru në këtë rast.
Nasim Haradinaj në një seancë ka qenë i ashpër kur ka thënë se avokati i popullit të Kosovës kur ka ardhur në vizitë, më është marrë nga koha e vizitave familjare. Kurse avokati i Speciales nga minutat zyrtare. Cili është komenti?
Naim Qelaj: E kam dëgjuar këtë deklaratë të z. Haradinaj. Kur e kemi bërë kërkesën, e kemi parashtruar në Gjykatë në cilësi të Avokatit të Popullit të Kosovës. Në atë cilësi e kam bërë këtë vizitë, sepse unë të burgosurit në paraburgim nuk i kam njohur. Më vjen keq nëse ka ndodhur një gjë e tillë, dhe nëse ka ndodhur, konsideroj se është veprim shumë i gabuar dhe i padrejtë. Posa ta konfirmoj të njëjtën, do të reagojë për këtë çështje.
Si e keni parë punën e institucioneve të drejtësisë në Kosovë për çështjen e krimeve të luftës? Ka pasur kritika se nuk është bërë aq sa duhet.
Naim Qelaj: Te pjesa e drejtësisë duhet t’i ndajmë pjesën e hetimeve dhe të gjykimeve. Te gjykimet besoj që lëndë e parë e gjykatave, janë aktakuzat nga prokuroria pas hetimeve, dhe nuk mund të lëshohemi me i diskutu për gjendjen në ëktë pikë. Ne kemi pasur një aneksë vitin e kaluar nga familjarët e Krushës në lidhje me rastin e Darko Tasiq, por që lidhen me disa fakte interesante: për neve nuk është mandat me i diskutu vendimet e gjykatave, por në rastin konkret janë ankuar me faktin se nuk iu kanë mundësuar të drejtat procedurale. Nuk kanë pasë mundësi me dhanë deklarata ose me parashtru kërkesa të natyrave të tjera, fakte apo diçka që do të mund të ndikonte në vendimin e gjykatës në këtë rast. Problem mbetet hetimi i rasteve. E dimë që kjo pjesë e punës sa i përket hetimeve ka kaluar nëpër disa faza, që nuk kanë qenë edhe shumë të qarta dhe shumë të lehta me vepru drejtësia që i ka takuar Kosovës. Drejtësia në atë kohë është administratuar nga ndërkombëtarët, fjala është për UNMIK-un, EULEX-in, por megjithatë konsideroj aty ku kemi çaluar dhe kemi arritë të përmbushim detyrat tona, është për ofrimin e viktimave për gjykim të drejtë, për çasje në drejtësi edhe për kompensim edhe për gjykim të atyre që kanë kryer krime të luftës është evidentimi i këtyre rasteve, mbledhja e provave, që pavarësisht faktit që procedurat të ndodhin, këto çështje me përfundu me aktgjykim që do të jepet drejtësia. Në vitin 2019 Këshilli Prokurorial i Kosoës ka nxjerrë një strategji, dhe ajo strategji fakteqësisht nuk ka arritë të jetësohet për shkak të numrit të vogël të gjyqtarëve, dhe stafit mbështetës, e të njësisë së hetimeve, është staf i vogël dhe e kanë të pamundur me i kry krejt detyrat dhe punët që i kanë marrë parasysh numrin e madh të viktimave, masakrave dhe numrin e madh të krimeve që janë kryer. Është detyrë dhe përgjegjësi e institucioneve me punu ma shumë në ruajtjen dhe dokumentimin e asaj që ka ndodhur në Kosovë, është e drejtë e qytetarëve tanë me pasë të realizuar këtë të drejtë, ngase kjo do të na mbrojë shoqërinë tonë nga harresa.
Mandati i Komisionit për Verifikimin e të Dhunuarve gjatë Luftës përfundon së shpejti, pasi ka qenë në atë mënyrë e hartuar me ligj. A duhet t’i vazhdohet mandati këtij Komisioni?
Naim Qelaj: Unë mendoj që Komisionet e kësaj natyre duhet të jenë të përhershme. Nuk duhet të kufizuar në kohë, sepse ajo që ka ndodhur nuk mund të ndryshohet dhe statusi i këtyre personave nuk mund të ndryshohet, vetëm pse nuk kanë arritur ta paraqesin kërkresën e tyre për me iu njoftë kjo e drejtë, ky status, dhe për shkak se Komisioni nuk ka arritë me i trajtu të gjitha raste. Kemi pasur ankesa në drejtim të punës së komisionit dhe këto ankesa janë trajtuar dhe janë diskutuar edhe me Komisionin por edhe me anëtarë të shoqërisë civile. Shqetësimet lidhen me zvarritjen e procedurave për vlerësim të kërkesave dhe mendoj që është një nga çështjet më shqetësuese. Kemi informacione që janë në fazën e fundit të shqyrtimit të kërkesave, dhe po përfundon ky cikël i maltretimeve për qytetarët tanë që kanë përjetuar tmerr në të kaluarën. Ankesa lidhet me raste kur refuzohen kërkesat, dhe trajtimi i tyre në gjykatë duke mos iu dhanë siguri në mbrojtjen e identitetit të fshehur të personave, kjo paraqet shqetësim, sepse ndikon më së tepërmi që viktimat e dhunës seksuale me i raportu dhe me adresu në këtë komision. Nëse nuk ekziston një siguri e tillë, kanë me pasë shqetësim me i adresu këto kërkesa. Një tjetër çështje ndërlidhet me sigurimin shëndetësor. Ligji që e rregullon statusin e viktimave të dhunës seksuale gjatë luftës nuk parasheh të drejtën e vizitave mjekësore pa pagesë. Parasheh të drejtën e shërbimit shëndetësor jashtë vendit, por jo brenda Kosovës. Janë këto aspekte dhe shumë të tjera që dalin para përgjegjësië organet publike që trajtojnë këto raste, jo vetëm me vazhdu mandatin e Komisioni, por edhe me punu shumë më tepër që asnjë rast të mos mbetet i raportuar. Të gjitha viktimat e dhunës seksuale të luftës ta fitojnë këtë status, sepse ajo që kanë përjetuar gjatë luftës, mund të jetë gjendje e tillë e rëndë që pa njohjen e këtij statusi, vetëm t’ia vështirësojë jetën këtyre qytetarëve.
Keni qenë i përfshirë në rastin e reformës në Kamenicë, dhe tash e kemi vendimin e Gjykatës Kushtetuese në lidhje me ankesën që është bërë nga Qëndron Kastrati. A ka qenë i pritshëm vendimi i Gjykatës Kushtetuese?
Naim Qelaj: Nuk kemi dhënë një qëndrim në rastin e ngritjes në gjykatë, por në të kaluarën e kemi trajtuar si rast. Ka qenë kërkesë e ish-kryetarit të Kamenicës, i cili te Avokati i Popullit ka ngritur si çështje me e vlerësu këtë vendimin e reformës në arsim. Në atë kohë, Avokati i Popullit ka nxjerrë një raport, dhe ka konstatuar se kompetenca e kryetarit të komunës, duhet parë a është në harmoni me Ligjin për Vetëqeverisje Lokale dhe Ligjin për Arsim, dhe kryetarit i është kërkuar vetëm të bëjë vetëm rivlerësim të vendimit. Në parim ne jemi pajtuar që është kompetencë e kryetarit të komunës me vendosë për arsimin, mirëpo gjithmonë në suaza të kornizës që e përcakton Ligji për Arsim.
Në terma të gjerë, kush i shkel më së shumti të drejtat e njeriut?
Naim Qelaj: Nëse flasim me numrin e ankesave që pranojmë ne si institucion, po i them si të drejta që cenohen: e para është ankesat lidhur me zvarritjen e procedurave gjyqësore, vazhdon të jetë top-prioritet i shqetësimeve që lidhen me të drejtat e cenuara. E dyta ka të bëjë me të drejtën e mjetit juridik nga autoritet publike, kryesisht vjen nga administrata sepse në gjykatë nuk ndodh. Dhe e treta është e drejta e punës dhe ushtrimit të profesionit që lidhet me të drejtat që cenohen nga autoritetet publike në ushtrimin e autoriteteve të tyre ndaj zyrtarëve dhe personave që janë të punësuar në këto organe.
