Derisa të gjithë i kanë kthyer sytë tek një pushtim i mundshëm rus në Ukrainë, një tjetër konflikt mund të shpërthejë në Evropën Lindore. Ekspertët thonë se Bosnje-Hercegovina është në mes të krizës së saj më të keqe për më shumë se 25 vjet, pasi udhëheqësit serbë të vendit, kanë kërcënuar se do të shkëputen.

Kështu thuhet në një analizë të të mediumit kanadez, CBC, ku mes tjerash përmendet edhe Kosova, si vend i vetëm në rajon ku kanë mbetur forca ushtarake të Kanadës, përcjell Demokracia.com.

“Problemet e vjetra dhe konfliktet e vjetra po rishfaqen përsëri, gjithçka që shoh mes njerëzve është frika, nga të gjitha anët”, tha Aida Cerkez, një gazetare veterane boshnjake që mbuloi luftën e përgjakshme 1992-1995 për Associated Press.

Nën udhëheqjen e Milorad Dodik, anëtarit serb të presidencës të Bosnjës, politikanët serbë të vendit miratuan një sërë rezolutash në dhjetor që parashihte shkëputjen nga institucionet shumë-etnike të krijuara në fund të luftës.

Në vend të tyre, ajo do të rivendoste ushtrinë, gjykatën, shërbimin e inteligjencës dhe sistemin doganor serb deri në qershor – dhe kërcënonte përdorimin e forcës kundër kujtdo që do t’i ndalonte.

“Është në fakt shkëputje në të gjitha, përveç emrit,” tha Jasmin Mujanoviq, një shkencëtar politik dhe autor boshnjak. “Nëse z. Dodik shkon në atë rrugë … ai do të duhet të ndalet me forcë.”

Si erdhi situata deri këtu?

Sistemi politik i Bosnje-Hercegovinës qeveriset nga një marrëveshje e ndërlikuar e ndarjes së pushtetit, e krijuar në vazhdën e luftës, e cila mori më shumë se 100,000 jetë dhe pa gjenocidin e vetëm të njohur ndërkombëtarisht në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore.

Kushtetuta ndan kontrollin e territorit dhe institucioneve si presidenca, gjyqësori dhe ushtria mes tre grupeve kryesore etnike të vendit – serbëve, kroatëve dhe boshnjakëve.

Por në vitet e fundit, Dodik dhe aleatët e tij në Republika Srpska, enklavën e kontrolluar nga serbët e vendit, e kanë shtyrë në mënyrë agresive për pavarësi nga institucionet multi-etnike të Bosnjës.

Shkaku i krizës aktuale ishte një ligj që nxirrte jashtë ligjit mohimin e gjenocidit, i vendosur në korrik nga përfaqësuesi i lartë i Bosnjës në largim – një zyrtar i emëruar ndërkombëtarisht i autorizuar për të miratuar dhe vënë veton ndaj ligjeve për të ruajtur marrëveshjen e paqes të vitit 1995, përcjell Demokracia.com.

Mohimi i gjenocidit, tha Mujanoviq, është bërë “me të vërtetë i shfrenuar në vend” vitet e fundit. Politikanët serbë, duke përfshirë vetë Dodikun, shpesh mohojnë se masakra e Srebrenicës e vitit 1992, e cila pa më shumë se 8,000 burra dhe djem myslimanë boshnjakë të vrarë nga paraushtarakët serbë, përbënte një gjenocid.

Pasi Republika Srpska dha nderimet shtetërore në vitin 2016 për tre kriminelë të dënuar të luftës që morën pjesë në masakër, përfaqësuesi i lartë u vu nën “presion të jashtëzakonshëm” nga të mbijetuarit për të miratuar një ligj që kriminalizon mohimin e gjenocidit.

Si përgjigje, Dodik sfidoi legjitimitetin e përfaqësuesit të lartë, pezulloi pjesëmarrjen e partisë së tij në parlamentin boshnjak dhe kërcënoi me “shpërbërjen” e vendit.

Ndërsa Dodik thotë se ai po i reziston ligjit të përfaqësuesit të lartë, ekspertë si Majda Ruge, një bashkëpunëtore e lartë e politikës me Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë, e shohin këtë kërcënim të fundit si një vazhdimësi të “taktikave të prerjes së sallamit në një dekadë” të Dodik, që synon “zgjedhjen e Qeverisë Qendrore boshnjake veç e veç”.

Ruge tha se Dodik ka dobësuar prej kohësh mbikëqyrjen e pavarur të shtetit qendror të Bosnjës duke kërcënuar me shkëputje, duke nxjerrë më pas lëshime.

“Pyetja, megjithatë, është, a është [shkëputja] ajo që ai kërkon me të vërtetë?”

A mund të pritet një konflikt?

Ruge thotë se nuk ka gjasa që Republika Srpska të mund të përballojë në fakt të financojë ushtrinë, gjykatat dhe kufirin që po kërcënon të krijojë.

Por ka arsye që analistë të tjerë thonë se këtë herë konflikti i dhunshëm mund të jetë më i mundshëm.

Kur Dodik festoi festën e ndaluar kombëtare të Republika Srpska me një paradë ushtarake më 9 janar, atij iu bashkuan përfaqësues nga Rusia, Kina dhe Serbia, të cilët ai i quan mbështetës të fortë të shtytjes së tij për shkëputje.

“Ka një alarm dhe frikë të vërtetë,” tha Mujanoviq. Është e qartë se ai gëzon një mbështetje shumë të fortë”.

Ndërkohë koalicioni kundër etnonacionalizmit të Dodikut është dobësuar. Ekspertët thonë se dekada e fundit ka parë tërheqjen e SHBA-së nga rajoni. Misioni i mbetur i Kanadasë, i përbërë nga pesë ushtarë, është i fokusuar vetëm në mbështetjen e Kosovës.

Stafeta i kaloi Bashkimit Evropian, dikur në gjendje të tundte karrotën e anëtarësimit në BE dhe shkopin e sanksioneve të rënda. Por sot, ajo është e ndarë kundër vetvetes.

Bisedimet e anëtarësimit kanë ngecur dhe shtetet anëtare ekzistuese Hungaria dhe Kroacia, të drejtuara gjithashtu nga nacionalistët e krahut të djathtë, bllokojnë çdo përpjekje për sanksione dhe derdhin dhjetëra miliona euro për kauzën e Dodik, përcjell Demokracia.com.

“Forcat që duan të shkatërrojnë Bosnje-Hercegovinën si shtet, që duan të shkatërrojnë gjithçka që është arritur që nga viti 1996, po marrin [tani] mbështetje brenda BE-së,” tha Adnan Cerimagic, një analist i lartë me mendimin me qendër në Berlin.

“Ata shohin se vizioni i tyre mund të realizohet”, thotë ai tutje.

“Kemi këtë tregim që është shumë, shumë i dhimbshëm për ata në Bosnje, i cili rikrijon traumat,” tha ai. “Kemi forca policore që janë armatosur për disa vite. Ju keni Serbinë që po investon në ngritje ushtarake.

“E gjithë kjo tregon se situata po piqet drejt një pike ku një lloj përplasjeje … nuk mund të përjashtohej”, thotë analisti tutje.

Si mund të parandalohet konflikti i mundshëm?

Cerimagic dhe të tjerë thonë se sanksionet ndaj Dodik dhe aleatëve të tij janë thelbësore për të demonstruar se ka pasoja për bisedimet për shkëputje. Deri më tani, Shtetet e Bashkuara kanë qenë i vetmi vend që i ka imponuar ato.

Global Affairs Canada i tha CBC në një deklaratë se është “e shqetësuar” nga bisedat për shkëputje dhe “vazhdojnë të monitorojnë situatën”, por nuk do të thonë se çfarë do të shkaktonte sanksione.

Por ekspertët shtojnë se do të duhen më shumë se sanksione për të parandaluar konfliktin e ardhshëm në Ballkan. Kushtetuta e Bosnjës, një aneks në marrëveshjen e paqes, ka nevojë për reforma thelbësore kushtetuese.

Kushtetuta ekzistuese është “hartuar për të qetësuar forcat luftarake në vend,” tha Gorona Mlinarević, një aktiviste dhe studiuese feministe në Sarajevë.

Si i tillë, ai njeh vetëm tre grupet kryesore etnike dhe i ndalon të tjerët – hebrenjtë, romët dhe fëmijët e martesës së përzier, për shembull – nga pushteti politik. Etnonacionalistët si Dodik janë përfituesit kryesorë, përcjell Demokracia.com.

Të detyruar në një kuti të ngurtë etnike, “qytetarët humbasin besimin e tyre në institucione dhe në politikë,” tha Minel Abaz, një zyrtar projekti me Rrjetin për Ndërtimin e Paqes, një OJQ në Sarajevë.

“Për mua personalisht… Unë thjesht dua të jem një qytetar i Bosnje-Hercegovinës,” tha ai.

Kjo vetëm sa po bëhet më e vështirë. Gjuha e urrejtjes po bëhet gjithnjë e më e dukshme dhe më e shpeshtë, tha Abaz, edhe në mesin e “njerëzve të zakonshëm”, të cilët ai thotë se ose janë “të frikësuar ose të frikësuar ose thjesht jashtë saj”.

“Çdo fjalë e folur … ka efektet e saj në terren,” tha ai.

Megjithatë, Abaz tha, “kjo nuk është … shumica.” Derisa liderët politikë mund të ndezin konfliktin etnik në faqet e para të gazetave dhe në edicionet e lajmeve, tabelat e mesazheve dhe seksionet e komenteve shpesh janë të mbushura me boshnjakë që tallen me luftënxitësit e tyre. Madje disa veteranë të luftës së fundit po qarkullojnë një peticion duke u kërkuar politikanëve që të zbusin retorikën e tyre.

Ndër banorët, Mlineraviq e përshkruan ndjenjën mbizotëruese si një “lodhje” kronike.

“Disa njerëz [po] thonë se janë të shqetësuar për situatën,” tha ajo. “Por shumë të tjerë thonë se nëse lufta shpërthen këtë herë, unë do të largohem nga Bosnja.”

Shumë nuk presin që të shpërthejë lufta. Ekspertët thonë se të moderuarit dhe të rinjtë po largohen nga vendi në një numër të madh nga mungesa e mundësive dhe korrupsioni i përhapur, duke fryrë pushtetin e politikanëve si Dodik.

“Njerëzit [do të] zgjedhin më mirë të largohen sesa të mendojnë se ka diçka për ta në këtë sistem politik,” tha Nela Porobiq, një aktiviste dhe studiuese në Sarajevë.

Shumë persona shpresojnë se kriza aktuale do të detyrojë më në fund reformat në kushtetutë që do të zhvlerësonin liderët si Dodik duke u dhënë boshnjakëve të moderuar dhe të përzier një aksion në politikë.

Aktualisht, momenti duket se po lëviz në drejtim të kundërt. Me zgjedhjet që do të mbahen në vjeshtë, politikanët kroatë janë tani në aleancë me Dodik për të shtyrë përjashtimin e shumicës boshnjake nga votimi në zgjedhjet për vendet serbe dhe kroate.

Me aleatët e Dodikut që paralizojnë institucionet e nevojshme për reformën, ekspertët thonë se mund të duhet ndërhyrja ndërkombëtare për t’i sjellë të gjitha në tryezë.

“Kostoja për të mos e bërë këtë është tepër e lartë”, tha Mujanović, politolog.

“Për sa kohë që Bosnja do të mbetet në këtë problem të përhershëm… ne do të kalojmë nga një krizë e rëndësishme në tjetrën. Herët a vonë, dhe kam frikë se është shumë më shpejt, diga thjesht do të prishet”, tha ai në fund. /Demokracia.com/