Shpesh ato priren të mos ndodhin brenda minave.

Megjithatë, pikërisht këtu shkoi një ekip shkencëtarësh për të eksploruar: miniera e kromit në Bulqizë në Shqipëri, në verilindje të kryeqytetit Tiranë.

Dhe në vend që të kërkonin minerale të vlefshme ata po kërkonin burimin e atyre shpërthimeve: gaz hidrogjen pothuajse i pastër – një burim energjie potencialisht i rinovueshëm që mund të transformonte botën.

Siç është raportuar në një studim të fundit në revistën “Science”, ekipi e gjeti atë.

Thellë nën tokë, ata u ndeshën me një “pishinë të vogël” që vlonte si një xhakuzi i tërbuar.

“Gazi ishte vërtet intensiv”, thotë Bardhyl Muceku, gjeolog në Universitetin Politeknik të Tiranës dhe një nga autorët e studimit.

Rreth 84 për qind e gazit ishte hidrogjen—dhe ky ishte një nga disa derdhjet në minierën e Bulqizës që, në total, nxirrte të paktën 200 tonë hidrogjen çdo vit.

Bota është disa vite larg nga aftësia për të nxjerrë vëllime domethënëse të gazit natyror të hidrogjenit nga toka me çmim të ulët, të pastër dhe me efikasitet.

Së pari, ato rezervuarë duhet të gjenden.

“Ka shumë punë për të bërë”, thotë Geoffrey Ellis, një gjeokimist i naftës me Shërbimin Gjeologjik të SHBA-ve, i cili nuk ishte i përfshirë në punë.

Por zbulimet si Bulqiza janë shkak për optimizëm se mund të ketë mjaft hidrogjen të bllokuar nën tokë për të fuqizuar planetin.

“Kjo mund të funksionojë”, shton ai.

Rritja e hidrogjenit

Hidrogjeni është elementi më i zakonshëm në kozmos, por është vështirë të gjendet në Tokë.

Kur nuk lidhet në komponime të tjera, është një gaz pa ngjyrë që i pëlqen të shkojë drejt qiellit.

Ky është një turp, sepse nëse ne mund ta kapnim atë, mund të ndihmonte në kalimin e botës së ngrohjes larg karburanteve fosile.

“Ai mund të përdoret si një rezervë energjie me karbon të ulët”, thotë Katriona Edlmann, një eksperte e gjeoenergjisë në Universitetin e Edinburgut, e cila nuk ishte e përfshirë në punë.

“Ju mund ta digjni atë, dhe ai thjesht prodhon ujë. Ose mund ta përdorni në qelizat e karburantit dhe prodhon energji elektrike. Dhe mund të shpërndahet në të njëjtat mënyra si gazi natyror”.

Njerëzimi e ka ditur se hidrogjeni ka depërtuar nga planeti prej shekujsh.

“Ne kemi ditur për rrjedhjet e hidrogjenit për mijëra vjet”, thotë Edlmann – xhepa të vegjël me gaz të mbushur me flakë të pafundme mund të gjenden në të gjithë globin.

Por gjithmonë mendohej se nën sipërfaqe përmbante sasi të vogla të lëndës.

“Supozimi ishte se nuk mund të merrni kurrë akumulime të tij”, thotë Ellis.

Industria e naftës gjithashtu nuk ishte në kërkim të hidrogjenit.

Ata ndonjëherë ndesheshin me të ndërsa kërkonin për depozitat e naftës ose gazit metan, por “ata thjesht nuk e raportuan atë, ose e varrosën në ndonjë raport të kompanisë”, thotë Ellis.

“Sot, në disa mjedise, hidrogjeni përdoret si një burim i vogël energjie – por ai duhet të prodhohet.

Ka një mori mënyrash për ta bërë këtë, nga përdorimi i energjisë diellore për të ndarë hidrogjenin nga molekulat e ujit, tek përdorimi i avullit për nxjerrjen e hidrogjenit nga gazi metan.

Por këto metoda janë ose tepër të shtrenjta, të prirura për të lëshuar gazra serrë, ose të dyja.

“Hidrogjeni i lirë është hapi kryesor drejt një ekonomie hidrogjeni”, thotë Ali Hassanpouryouzband, një shkencëtar i energjisë së qëndrueshme në Universitetin e Edinburgut, i cili nuk ishte i përfshirë në punë.

Dhe aktualisht, kjo nuk ekziston.

Në një botë ideale, gazi i pastër i hidrogjenit i nxjerrë nga nëntoka do të ishte mënyra më ekonomike për të marrë substancën e vlefshme.

Por ajo botë dukej prej kohësh imagjinare – domethënë deri në vitin 2012, kur një rezervuar i konsiderueshëm i gazit hidrogjen u gjet në Mali.

Që atëherë janë gjetur më shumë xhepa hidrogjeni, duke përfshirë disa në Evropë dhe Amerikën e Jugut.

Tani, nocioni se gazi i hidrogjenit nuk mund të bllokohet nën tokë “nuk duket shumë i justifikuar”, thotë Ellis.

Gjuetarët e hidrogjenit

Ku tjetër mund “të burgoset” hidrogjeni?

Kërkuesit nuk mund ta kërkojnë në mënyrë të rastësishme.

Së pari, ata kërkojnë të dhëna se ku është bërë – dhe kjo do të thotë se ata duhet të dinë se si e bën Toka.

Megjithëse dihet se disa mikrobe prodhojnë gazin, gjuetarët e hidrogjenit priren të përqendrohen te prodhuesit gjeologjikë.

Shkëmbinj vullkanikë të pasur me hekur ose magnez në prani të ujit (idealisht të nxehtë), i cili mund të lëshojë hidrogjen.

Rrezatimi natyror që buron nga shkëmbinj të caktuar gjithashtu mund të ndajë ujin për të farkëtuar hidrogjen.

Dhe organet më të thella të Tokës, duke përfshirë mantelin e saj si stuko, mund të mbajnë rezerva të “hidrogjenit primordial që është bllokuar që nga formimi i parë i Tokës,” thotë Ellis – dhe thyerjet e thella që këputen në kore mund ta lëshojnë atë në sipërfaqe.

Miniera e Bulqizës në Shqipëri ishte një objektiv kryesor për kërkuesit për dy arsye kryesore.

Së pari, ajo prehet në një shtrat të lashtë deti që daton që nga koha e dinosaurëve – një që është i mbushur me lëngje dhe shkëmbinj vullkanikë të pasur me hekur, duke e bërë atë një fabrikë premtuese hidrogjeni.

Së dyti, ajo ka shpërthyer në disa raste – në 2011, 2017 dhe 2023.

Gazi i ndezshëm fillimisht u raportua në vitin 1992, por edhe pas disa shpërthimeve të para, metani supozohej se ishte fajtori.

“Në fillim të këtyre aksidenteve nuk e dinin që ishte hidrogjen”, thotë Muceku.

Edhe pse disa metan u zbuluan nga shkencëtarët në Bulqizë, pjesa më e madhe e gazit që dilte ishte hidrogjen.

Me një minimum prej 200 tonësh në vit, ky është një nga derdhjet më pjellore të hidrogjenit të gjetura ndonjëherë.

Sugjerime për të ardhmen e hidrogjenit

Por fakti që u gjet hidrogjeni nuk është ajo që i emocionoi të gjithë.

“Nuk është një shumë e madhe”, thotë Muceku.

Ekipi i tij vlerëson se miniera përmban gjithsej 5 mijë deri në 5o mijë ton avull të paqëndrueshëm. Depo me miliona tonë gaz hidrogjeni të burgosur janë ato që kërkojnë kërkuesit e fokusuar në energji.

Ajo që ka vërtet rëndësi këtu është se gazi ishte në gjendje të bllokohej: ai kishte një vulë të efektshme shkëmbore dhe nuk ishte ngrënë nga mikrobet e uritur për hidrogjen dhe as nuk u nda nga reaksionet gjeologjike të padobishme.

“Ky akumulim duhej të ishte e formuar gjatë një periudhe ndoshta dhjetëra mijëra vjetësh”, thotë Ellis.

Dhe, shpjegon Muceku, vetëm kur miniera u prek në thellësi, gazi hidrogjen filloi të ikte dhe të shkaktonte shpërthime aksidentale.

Gërmimet duket se kanë thyer çatinë e një rezervuari të fshehur, defektet e thella të të cilit kanë derdhur hidrogjen të vjetër nga thellësia e pllakës së detit në minierën e mësipërme.

Pllakat e zhvarrosura në fund të detit ishin gjithmonë objektiva me prioritet të lartë për gjuetarët e gazit të hidrogjenit – por ky studim e ka nënvizuar këtë nocion.

Ndoshta fillimet e një epoke të re me karbon të ulët, me energji hidrogjeni mund të gjenden në lloje të ngjashme të sarkofagëve tektonikë në të gjithë botën.

Ajo histori sapo ka filluar të shkruhet.

Mbetet e pasigurt nëse rezervuari natyror i hidrogjenit në Tokë është mjaft i madh për nevojat e botës për energji.

Edhe nëse konstatohet se është kështu, mjetet teknologjike të nxjerrjes me efikasitet të këtij gazi – dhe metodat e përshpejtimit të prodhimit të tij gjeologjik – janë prototipike.

Ajo që ka më shumë rëndësi është gjetja e atyre rezervuarëve të hidrogjenit dhe, me shpresë, gjetja e tyre plot.

Dhe pikërisht tani, gjeologët thjesht po gërvishtin sipërfaqen.

“Duhet të shkojmë më thellë për të parë potencialin”, thotë Muceku.

Marrë nga “National Geographic”, përshtatur për Albanian Post