Nga Lea Ypi

Viti 2023 më dha shpresë. Ishte pikërisht ai vit në të cilin mendova se çdo shpresë kishte humbur. Mëngjesin e një të premteje tetori, unë sapo kisha filluar të studioja me studentët e mi esenë e vitit 1784 të Immanuel Kant, me titull ‘Çfarë është Iluminizmi?’.

Shumica e njerëzve priren të mendojnë për shpresën midis një dëshire dhe një besimi: një dëshirë për një rezultat të caktuar dhe besimin se diçka mundëson realizimin e saj. Ne kërkojmë prova në botë për të parë nëse ato përputhen me dëshirat tona dhe nëse i gjejmë, kemi shpresë. Në të kundërt jo.

Por, për mua shpresa do të thotë diçka tjetër. Të shpresosh nuk ka të bëjë fare me mënyrën se si po shkon bota. Është një lloj detyre, një plotësues i domosdoshëm i moralit. Çfarë kuptimi ka të përpiqemi të bëjmë gjënë e duhur nëse nuk kemi arsye të mendojmë se të tjerët bëjnë të njëjtën gjë? Çfarë kuptimi ka t’i mbajmë të tjerët përgjegjës nëse mendojmë se përgjegjësia është përtej aftësisë së tyre?

Pra, çfarë do të thotë, në rastin tim, të humbas shpresën? Do të thoshte të humbasësh besimin në atë parim. Me studentët e mi isha duke diskutuar moton e iluminizmit, sapere aude (guxoj të jesh i mençur) dhe duke eksploruar pse Kanti e përkufizon atë si “shfaqja nga papjekuria e shkaktuar nga vetë qeniet njerëzore”. Të mendosh vetë, të mendosh ta vendosësh veten në vendin e gjithë të tjerëve dhe të mendosh gjithmonë vazhdimisht: këto janë parimet e të menduarit të ndritur, u thashë studentëve, dhe nuk janë aq abstrakte sa duken, as aq individualiste. Përkundrazi, ato janë vendimtare për të mbushur boshllëkun midis botës në të cilën jetojmë dhe asaj që kemi përgjegjësinë të ndërtojmë.

Por unë po i shihja ata duke rrotulluar sytë, ku një nga studentët e mi më në fund mori guximin për të folur dhe tha se ‘Kanti ishte me fat që jetoi në epokën e Iluminizmit, të paktën njerëzit e pëlqenin këtë lloj gjëje atëherë’. Një tjetër vuri në dukje se në shekullin e 18-të nuk kishte algoritme, media sociale dhe dhoma jehone, dhe për këtë arsye ishte ende e mundur të besohej në ndriçimin përmes diskursit publik. Një student tjetër nga Ballkani tha se ‘Çfarë kishte bërë ndonjëherë iluminizmi për ne, nëse nuk ishte në gjendje të na ndihmonte të ndalonim gjenocidin?’

Hodha sytë nga slide-t e mia në PowerPoint, më pas nga dritarja. Gjithçka që kisha thënë deri në atë moment dukej qesharake. Kishte një hendek të tillë midis botës për të cilën lexova, mësova dhe besoja, dhe asaj në të cilën jetoja. Çdo mëngjes, kontrolloja mediat e mia sociale, duke u përpjekur t’i kuptoja lajmet, dhe gjithçka që munda të gjeja ishin përpjekjet për të bindur botën se vrasja e civilëve të pafajshëm ndonjëherë, për disa njerëz, në disa kushte, është e pranueshme. A isha e çmendur që mbahesha pas kësaj maksime të të menduarit të zgjeruar dhe të qëndrueshëm, dhe kritikës ndaj standardeve të dyfishta që pasuan prej saj? A ishte kaq absurde të besosh se, në njëfarë niveli, politika mund të mbetet përgjegjëse ndaj moralit?

Nuk është se nuk i kisha bërë kurrë vetes këto pyetje më parë. Aq më tepër që sa herë dilnin, i kujtoja vetes detyrën morale për të shpresuar. Por këtë herë nuk funksionoi. Kisha humbur besimin te arsyeja dhe fjalët e mia kishin humbur fuqinë për të pasur kuptim, madje edhe për veten time.

Si u shërova? U përpoqa t’i kujtoja vetes qëndrimin tim të veçantë në botë. Po ashtu edhe dëshpërimin tim ekzistencial, dilemat e mia filozofike dhe pyetjet e mia. Njerëzit që vuajnë nga padrejtësia, që përballojnë fyerjet e përditshme të dinjitetit të tyre, të cilët janë të margjinalizuar, të heshtur, të shfrytëzuar, të lënë të vdesin ose të vriten. Ata ngjiten pas jetës, përpiqen të përballojnë, luftojnë. Lufta e tyre e vazhdueshme, çfarëdo forme qoftë ajo, nuk mund të përballojë humbjen e besimit. Më e pakta që mund të bëjmë ne të tjerët është të shmangim vënien në dyshim të arsyeve për shpresë, duke e kënaqur veten edhe më shumë. Ndoshta ky është kuptimi i vërtetë politik i iluminizmit: nëse ka shpresë apo jo, është vetëm një pyetje e rëndësishme për ata që kanë privilegjin të dyshojnë në të. Kjo është një pjesë e vogël e botës.